Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry &
Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
LaLchhanliana
S.D.A.E
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENTS
ZORAM LONEITU 2003
1. Editorial …………………………………………..……………………….……..
2. Lawmthusawina………………………………………………………………….
3. Pa Taima huang ……………………….……….…………………………...….
-Pu Renghmingthanga kut hnathawktu
hlawhtling leh pu James Vanlalluaia,
SDAO inkawmna
4.Siamtu kutchhuak an ni………………………………………………………..
-Pu J.Rothanga SMS (Sc)
5. Changpat khawi pawimawhna te……………………..………………. ….
- Pu James Lalsiamliana, APPO
6. Thian ngawichawi chu…………………………………..…………….…….
- H.Lalthanzara, Deptt . of Zoology,
P.U College
7. Loneitute tana Japan Zawngtah
tangkaina…………………………………………………………….……….…….
- Lalrinsangi, Facilitator.
8. Kuhva ching turte tana hriattur
pawimawhte……………………….…..……………………………………….…
- Lalthanzuala SDAO
9. Field Visit Report……………………………………………………………….
- K. Laltanpuia, AAI
10. Trichogramma japonicum hman
uar a tha …………………………………………………… ………………
- H. Neihchhunga, AEO
11. Farmers Tour In Arunachal
Pradesh ah…………………………………………………………………………….
- P.Lalthansanga, Haulawng.
12. KEIMAHNI………………………………………………………………………….
To,
The Director Of Agriculture
Government Of Mizoram
Subj : Lawmthu Sawina.
Ka pu,
I chanchinbu Zoram Loneituah Farmers ten Assam Tour-a kan kal dan
lawmthu sawina min chhuahsak turin kan ngen a che.
Sawrkar leh Agriculture Department te duhsakna a zarah Farmers ten Assam
Jorhat, Assam Agriculture university kan tlawh thei hi kan lawm tak meuh a ni.
Hruaitu fel tak Pu. H Joela, S.O-Cum S.A in min kaihruai a, a chungah Farmers te
kan lawm hle a ni. Kan leader hian min kaihruai tha in, Mizo tlawmngaihna leh aia
upate Zahna a nei lian hle a, kan thil tih honaah engtinnge ni ang, tiin min rawn tlang
zel a, kan lawmin kan hlim tlang hle a ni.
Dt.14.2.2004 ah Aizawl kan chhuahsan a, Dt. 15.2.2004 zan dar 8:00 PM ah
Jorhat chu tluang takin Lalpan min hruai thleng a, kan zin chhuah dawn leh kan
thlenna tur hmunah Pathian hnenah inhlanna leh lawmthu sawina kan nei thin.
Kan hmun tlawhte chu hengte hi an ni :-
1. Regional Research Laboratory (RRL)
2. Rice Research Centre Titabar
3. Tea Research Centre Toklai
4. A.A.U Jorhat.
Heng kan tlawh tur hmun kan thlen hian kan Leader Pu H.Joela chuan min lo
dawngsawng tute hnenah, kan kal dan, Mizoram Kut hnathawktu ten ei leh bara hlawk
zawka Buhte, thlaite kan thar ve theihna turin mi thiamte tih dan, a hmun ngeia hmu
tura kal kan nih dante a sawifiah hmasa a, he hmuna thawk mi thiam tak tak te chuan
Lecture te neiin an thiltih a tha ngei tih an lo finfiah tawhna Laboratory te min
hrilhfiah a, Chu mai bakah, an Research Centre te min tlawhpui zel a ni. Thingpui herna
khawl, a tunlai thei ang ber khawl chhuak thar te kan en a, Sangha chi siamna te kan en
nghal bawk.
Heng thil chi hrang hrang kan en hi a hmun a nuamin en man a awm hle a ni. An
Laboratory hmun pakhat en tur pawh hian nilengin en zawh hman a ni lo a ni.
Kan sawrkar leh Agriculture Department hian kut hnathawktute hi mithiam
zawkte tihdan en tur leh zir turin duhsakna la hlan zel se a lawmawm hle ang.
Hmasawnna Kut hnathawktute ah a thleng ngei ang.
Farmers aiawhin,
Sd/-
H.LALHLIMPUIA
Darlawn.
To,
The Editor,
Zoram Loneitu, Department of Agriculture
Mizoram, Aizawl.
Subj : Lawmthu Sawina
Ka pu,
Ka ngenna angin in chanchinbu ‘Zoram Loneitu’ July-September,
2003 ka lo hmu a, ka lawm hle mai. Thingtlang lama Huan Siamtu ten an
tangkaipui ngei ka ring tlat a, ka beisei hle bawk a ni. A theih hram chuan
Regular taka min thawn zel turin ka ngen nawn leh bawk che a ni.
Mithiam ho ten Article thawh zui zel sela, thingtlang lam miten kan lo
chhiar anga, thlai enkawlna lamah kan changkan pui ngei turin tan han la zel teh
u tih hi ka ngenna leh in chanchinbu tluang taka a kal zel theih nan duhsakna
sang ber ka hlanna a ni bawk e.
I rintlak
Sd/-
V.L.NUNMAWIA
Teacher
Kaladan High School,
Paithar.
KUT HNATHAWK HLAWHTLING
PU RENGHMINGTHANGA KAWMNA
James vanlalluaia . SDAO Kawrtethawveng.
Tun tum chu Kawrtethawveng khaw pa taima Pu Renghmingthanga
kawmna i lo nei ang u . A ni hi a nupui leh a fapate pahnih nen Darlak- a an
ramah Kumtin kumtluana kut hnathawkin an awm thin a.An khua
Kawrtethawvengah tak hi chuan an awm tlem hle thin a ni. Anni hian Darlak-a
Pi Dari zauah. Pi Dari lui Minor Irrigation Intake bul maiah ram an nei a. Dt.29
th
.
January ,2004 (Ningani) khan Kawrtethawveng Sub division staff ten an ramte
fan pahin kawmna kan nei a. Hemi tum hian an thlasik thlai hmunah Zikhlum,
Brocolli, Parbawr, Knol Knol, Carrot leh thlasik thlai dang hmuhnawm tham a
awm thin a ni. Kan inkawmna chu a hnuai a mi ang hi a ni e.
Pu Renghmingthanga - RHT
Pu James Vanlalluaia - JVL
JVL: Pu Reng , Hei I ram hi a zauvin a tha hle mai a, engtika in neih nge
ni , eng anga zau nge ni?
RHT: Kum 1958 kumah khan henglai ram hi ram ruak vek a la ni a.
Mahni duhtawk tawk in valh tur a la awm a. Chumi kum chu ka pian kum a ni a,
ka pa ten an duhtawk an lo invalh a, pass an siamtir a, kan ram a lo ni ta mai a. A
tirah chuan a zau zawng hi 30 Ha. Vel a ni a. Kan unauin kan han insem diah
diah a, keia chan tak erawh hi chu 10Ha. Chuang zet zawt niin ka hria.
JVL: I ram hi engtiang chiahin nge I cheibawl a, eng hna nge I thawh thin ?
RHT: Kan ram leilet zawlte hi Mizoram Agriculture Department in
tunhmain min laih zawl sak a, chumi atang chuan tun thlengin leilet hi ka la ti ve
tang tang a . Nikum 2003 ah erawh kha chuan hna danga kan buai avangin leilet
kan chawlhsan a, kumtharah erawh hi chuan chhunzawm leh kan tum a ni. A
zawl thenkhat erawh hi chu ka pa damlaia kan siam a ni. Hei in hmuh angin
leiletah hian bialte pawh fel taka siam vek a ni tawh a, a remchan ang zelin kan
hmang tangkai thin a ni.
JVL: Leiletah chuan engtinnge hna I thawh thin, buh engzat nge I thar
thin le?
RHT: Leilet hi a tlangpuiin tin li(4) hmun vel kan siam thin a, kum 1980
khan WRC ah kan siam tan a. A changin Mizo lo neih angin buh te kan tuh thin a,
WRC kalhmang tak pawhin kan tih chiah lova. A hmasa berin tin 350 kan thar a,
chumi hnuah tin 200 , a hnu leh zelah tin 250 kan thar tlangpui a ni.
JVL: Leilet in nei tha si a, rin aiin in va thar tam love ,enge a chhan ni
ang ?
RHT: Sawi tawh angin WRC kalhmang diktakin kan lo ti thin lova, tunah
chuan a tihdan te pawh kan lo thiam chho ve ta zel a, chubakah Sangha dil
enkawl lai kan nei a , tlangram lo kan nei tel bawk a. WRC ah kan inkhung bik
thei lova, chumi avang chuan kan thar tam thei lo a ni. A chhan dang leh chu duh
angin tui kan hmu thalo atin a ni.
JVL: Tui sawi takah chuan hei in ramah hian Pi Dari Minor Irrigation
Channel a kal tlang a, hei hi inchhawr tangkai thei em ?
RHT: Pi Dari Minor Irrigation Channel in a paltlang ram hmasa ber kan
ni a. Tui Pawh hi hmu tha ber awm kan ni a. Amaherawhchu kan ram zawnah
hian Channel atanga tui lakluhna tur, a kawnkharte min siamsak ve hauh lo
mai a, chuvangin kan la chhawr lo chu a nih hi. A thu hrimah intake bulah
leiminin channel 40ft. dawn lai a tihchhiat avanga pipe pasarih vel an phumah
hian duh angin tui a lut tam thei lova. Chuvangin tui hi a chhawrtu tur ten duh
angin kan chhawr tangkai thei rih lo a ni. Hei hi siamthat theih nise a duhawm
hle mai.
JVL: I leiletah hian eng buh chi te nge I chin thin a?
RHT: Kan buh chin thin hote chu : IR-24 leh Pankaj te an ni.
JVL: Nichin khan Sangha dil kha I sawi zauh a, i dil chu engtia zau nge,
eng sangha te nge i dah a, eng anga tam nge I thar thin?
RHT: Kan sangha dil hi a zau tehchiam lova, 1Ha. awm velah kan chhal a.
Tah hian Grasscarp, Mirza, Rawmas, Bau leh Common carp te kan dah ber.
Sawi tawh angin, Sangha dil pawh hi thildang nen kan khawih pawlh a, chumi
avang chuan kan thar tam lem lova. Kum khatah hian a tlangpuiin 5Qtls. Kan
thar ve thin.
JVL: Leilet leh Sangha dil tih loh hna dang engtenge in thawh thin ?
RHT: Leilet leh Sangha dil bakah hian hei in hmuh ang hian thlasik thlai
tin
½
hmun vel kan siam bawk a, Tin, khi kan chhak tlanga khi in hmuh angin
fur thlai hmun tur kan vat bawk a. A.. kan kawp dum mai.
JVL: I tlangram loah khian enge I chin ang?
RHT: Kan tlangram loah khian Buh thar rang (tai) bakah fur thlai chi
hrang hrang chin kan tuma, fur thlaia intodelh pawh kan tum a ni.
JVL: A nih hei, I thlasik thlai hmuna I thil chin hote hi a chi hmingte i
sawi thei em? Khawi lam ami nge?
RHT: Parbawr hi Snow ball a ni a, Knok knol hi EWV Imp a ni a, zikhlum
hi green ball, Green Globe, Golden acre leh Pride Of India te an ni. Tin Brocolli
hi Pushpa a ni. Heng Dania te Carrot te hi chu a tlem tham em a sawi tham
pawh a ni lo ve. Heng kan thlai chin hote hi Kawrtethawvenga Agriculture Sub-
Division Office atanga kan lak a ni.
JVL: A nih leh, thlasik thlaite hi a zawngchhang thlak i ti em?
RHT: Thlasik thlai chin hi nuam ka ti khawp mai a, hetia an rawn chawr
tir rawn thang chho mek leh duah hliah hliah mai han hmuh te hian min tihlim
a. Keimah chauha ka awmte hian ka ri hlut a, mihring biak takin, “In va
hmuhnawm tak em aw” tiin ka be chul thin. Nikum khan cheng singthum zet
chu ka leichhuak a, kuminah erawh harsatnain min tlakbuakte a nih loh chuan
cheng nuaikhat te pawh kan tlin thuak mai thei.
JVL: Thlasik thlai hi i ching uar viau mai a, enge a thatna ni a i hriat?
RHT: Thlasik thlai hringte hi a tui em em a, a hrisel a, paitawih a nuamin
thahrui min pe a, chuvangin ei tam tur a ni. Chubakah, sum hmuhna tha tak
niin ka hria.
JVL: In thlai tharte hi engtinnge in hralh thin, khawi lamah nge in hralh
deuh ber?
RHT: A tlangpuiin kan thlai tharte hi Aizawl, Mamit leh Kawrthah
atangin a hmunah an rawn la mai thin a. Kan hralh tamna ber chu District
Capital Mamit hi a ni. A chang chuan, kan nu hian Kawrthah leh Mamit lamah te
a keng ve bawk thin.
JVL: I thlam bulah hian buhden khawl i bun a, engtiangin nge i hman
tangkai?
RHT: Kan chhehvela leileta hnathawk vai hote hian buh an rawn her tir
thin a,buh den manah a hersa chu kan lo la ve a, chu chu ei atan kan ring a. Kan
thar chhuah erawh hi chu kan chhungkua bakah hmundanga awm kan
chhungte nen kan eiho a ni.
JVL: Vai sawi takah chuan, heng vai te hi khawi lama mi nge an nih,
Mizo leilet an nei a maw , a tihchi dawn em ni?
RHT: Heng vai te hi Karimganj lam mi anni deuh ber a, heng lai phaia
ram tam tak hi Mizote ram an hawh a. Kum khatah buh tum hnih(2) a thar hma
leh tlai an ching a. A thar hma chi hi chu a hnathawktu vaite hian an chang
deuh vek a, a hnuhnunga thar tlai chi pawh an chang tam zawk mah.
Loneituten hauh chin an nei a, a bak zawng chu vai ho chan a ni. Chhungkaw
dinhmun a inang lo va, thawk theilo chhungkua an awm a, chungte chuan vai
an pek mai loh chuan tihngaihna a awm lova, vai hovin a thar tam zawk an
chang erawh hi chu lai a na deuh a ni. Theih nise mahni ngeiin siam ila a tha
ngawt ang.
JVL: Tun hmaa in leileta buh leh thlasik thlai in lo chin dante
ngaihtuahin tihdan tur tha zawkte I hmuchhuak tawh em?
RHT: Leileta buh chin chu kan thiam ve tawh khawp a, leilehna khawl
emaw ran emaw neih loh hi chuan duh angin chet a har deuh a. Hman kum
khan Silchar phaiah khuan engtin emaw ka zu zin ve tawh a. Chutih hunlai chu
thlasik lai a ni a, leilet zawla thlur nalh tawn tawnin tui a hip lai ka hmuhte ka
mitthlaah a cham reng a, Tractor lian chi han neih ve a bial zau tak taka thlasik
thlai han chin chu ka chak hle mai.
JVL: A nih leh , hei kan Department hianin Education Tour emaw
Exchange Visit tih angreng te neiin India ram State danga lo neih dan tha
zawkte enin Loneitute zin tir thin an ni a, hetiang hian I kal ve tawh em?
RHT: La kal lo ve, hetiang thil in huaihawt thin tih chi ka hre reng a,
engtikah emaw chuan la kal ve pawh ka chak hle mai.
JVL: Aw le, hei Pu Reng, inkawmna hun tha tak mai kan neih theih
avangin kan lawm e, hun remchang dangah kan la inkawm leh dawn nia.
RHT: E lo leng fo rawh u, keipawh ka lawm e.
SIAMTU KUTCHHUAK AN NI
J.Rothanga
Subject Matter Specialist
(SC)
DAO Aizawl Office.
Khawvel pianphung leh inrelbawl dante hi ngun tak leh chik taka chhut
peih mite tan chuan a ropuizia sawi sen rual a ni lo va. “Engkim kan hmuh theih
zawng hi Siamtu kutchhuak a ni” tiin a siamtu Pathian an lo fak mawlh mawlh
thin.
Thilsiam tinreng te hi inmamawh tawn vek kan ni kan ti fova. A tu amah
hi khawvela mahni maia khawsa thei kan awmlo. Tih theih nita pawh nise
nungcha tumah hian, thilsiam leh nungcha chengte awmlo chuan, khawvel
ropuina leh nawmna te hi hmuhchhuah theihin a awm chuang lo bawk ang.
Keini loneitute tan bika siamtuin leilung a buatsaih dan leh eng anga khawsa
chho tur nge kan nih hriat nan nungcha te leh thlaite leh mihringte in mamawh
chhoh tawn dan i han sawi teh ang.
Pathianin mihringte leh nungchate a siam a, chungho chu nitin , thlatin,
kumtin thanglian chhova hmasawn zel turin a duang a. Chutia awm tur chuan
chaw ei a ngai thin. Mihringte leh nungcha dang ten chaw kan ei thinte hi hnim
leh thlaite atanga kan hmuh , an rah leh hnah leh kungte an ni deuh vek mai.
Heng kan chaw eitur thlai hnah leh an rahte lo insiam chhuah dan hi mak
dangdai tak a ni. Thing leh thlai kungte hi mihringte anga dam hunchhung nei
leh anmahnia chi inthlah pung zel thei an ni a. Thlai kung chu a chi atangin a lo
tiak a, lei leh boruak atangin chaw a la , a lo thanglian chho zel a, A parin a rah a,
chung chu nungcha dangte chaw atan leh anmahni inthlahpun nan an hmang a,
a tawpah a kungpui chu a thi ve leh mai thin.
Thlai/thingkung a par a, a chi leh chia inthlah pawlh hi saptawngin
“Pollination” an ti. Mihring leh ranah chuan a nu leh a pa kan awm hrang a, chu
chu inthlahchhawn nan hman a ni. Thlaiah chuan a tlangpuiin a parah hian a pa
chi leh a nu chi a awm kawp a, chung chu a puitlin hunah inthlah pawlhin a
rahah a lo chang thin. Hetah hian thilmak tak mai a awm a, thlaiin a par pakhata
a nu leh pa chi a neih hi inhmin rual lo fova, tin , eng emaw harsatna dang
avangin awlsam takin a inthlah pawlh thei thin lo tlat mai. Chuvangin , pawn
lam atanga puitu engemaw a ngai thin. Khawvela thlai/thingkung awm zawng
zawng zinga 80% velah hian pawn lam atanga puitu awm lo chuan a inthlah
chhawng tha thei lo va,(cross Pollinated), 20% vel hi chu puih ngai miah lova
inthlahchhawng(self pollinated) thei an ni chauh a ni.
Kan hriatfiah zual theih nan pangpar te lo inthlahchhawn dan I han sawi
chiang leh zual teh ang. Pangparah hian a nu chi leh a pa chi awm nghal vek kan
tih kha. A nu chi chu pangpar lairil chhungril takah a awm deuh ber a. A pa chi
erawh chu a par hmawr lampang, a par ziding hmawrah te a awm deuh ber .
Vaimimah chuan a kung ler a mi(a vui) hi a pa chi a ni a, a kawm chhungah a nu
chi a awm thung. Tichuan a pa chi (a vui ) a lo puitlin hnuah thli thaw leh
rannung ten a pa chi kha an ti til a, chu chu a hnuaia a chhawn hmawrah a tla in
a kawm chhungah a hip lut a, a fang lo awm thei ta a ni. Hetianga par pakhata a
nu chi leh a pa chi awm kawp zel lai hian pangpar tamtakah a inhmin rual lo fo
mai a, chubakah a pa chi (thil dip sin te te) te hi a nu chi ah a tla fuh lo thei bawk
a, chuvang chuan rannung leh thli ang ten an puihbawm a ngai thin. A bik takin
rannungin pangpar zu bawm paha an zu tal kual vak hian a pa chi leh a nu chi
chu a inpawlhsawp tha duh bik thin a ni. Mithiam pakhat chuan. “Rannung te tak
te te ho hi vawi leh khatah tih rem ni ta thut se, khawvela thing leh thlai rah chi
ho hi kum 20 chhungin an rem ve vek thei ang.” a tih phah hial a ni.
Tichuan , Siamtuin engtinnge ruahmanna a siam le ? Thlai chi hrang
hrangte hi an par awmdan, a rim, a pian dan, a rawngte a danglam vek a.
Mahnia inthlah pung theilo, rah chhuak theilo chu Siamtu chuan pawnlam
atanga puitu a siam ta thunga, chung chu rannung te tak te te leh thli te an ni.
He mite zingah hian a tangkai zawk chu rannungte hi an ni a, thlai tlem teah
chauh thli hian a pui a ni.
Rannung zingah hian rannung ke paruk nei (insects) te, sava te, ran rualte
pawh an ni thei a. A tangkai ber chu rannung ke paruk nei (insects) te hi an ni.
Rannung ke paruk nei chi hrang hrang an awm leh a, chung chu khuai zu nei chi
(bees)te, khuai zu neilo chi (wasps)te, fanghmir te, keltelaimawm (beetle)te,
phengphehlep (butterflies) leh zana awm chi (moths) te an ni. Heng zingah hian
khuai zu nei chi hi an tangkai lawr lak a ni.
Khuai zu nei (bees) hi an tangkai nasa khawp a, keini chuan an zu leh an
bal (honey & wax) te hi kan chhawrna ni maiin kan hria a. Khawizu ringawt
pawh hi tangkai tak chu a ni reng a. Mahse, siamtu in a siamna chhan zawk ni a
lang chu khawizu siam piah lam daih hi niin a lang. Pangparte hian rim , rawng
leh zu (nectar) an nei deuh vek a. Vawiin ni thleng hian Scientist tam takin an
chhui danah thlai kungte hian rim , rawng leh zu an neih te hi engatan mah an
mamawhna an hrechhuak thei lova, engvangin nge siamtu hian hetiang nei tura
a lo duan tih hi rei tak an ngaihtuah a. An hriatchhuah tak chu hei hi a ni- thlai
parte hi kan sawi tak anga inthlahpawlh tha theilo an lo nih thin avangin
anmahni puitu tur rannung leh thil dangte hip nan rim, rawng leh zu (nectar) te
hi an nei mai a lo ni. Heng rannung te hian a hranpa in an zu te hi chhawr
tangkaina an neilo reng reng a lo ni. Tichuan rannung chi hrang hrangin
pangpar zu an rawn bawm a, a par zu an lakna lamah pangpara an han tal kual
vel chiam khan pangpar chi (a nu leh a pa) kha an lo inchawhpawlh that phah a,
hlawhtling takin rah an lo chhuah ta thin a ni.
Kum tam tak kalta khan New Zealand ramah thlai chi khat Red Clover an
ching thar a. Tha takin a thang chhova, an hlawkpui hle a. Mahse rah (chi) an
chhuah thei tlat lo mai a. Tahchuan khuai te chi Bumble Bee” an lalutin an
khawi chilh ta a. He khuaiin an bawm takh chuan tha em em in an rahin chi te
hial pawh hlawhtling takin an chhuah thei ta a. Chuvang chuan kan sawi tak
thlai leh heng khuai te hi then hran theih miah loh tih an hrechhuak ta a, thlaiin
a rah tha a chhuah phah a, a chingtu loneituin a hlawkna an tel bawk a nih chu .
Tin, zan lama par parh chi thlai an awm tlat bawk a. Chhunah an par a
inkhar , zanah an inhawng thung a, chung angte chu Datura te, Morning Glory
te, Vaihlo (Tobacco) te, Yucca leh Nauban chi hrang hrangte an ni a. Heng ho tan
pawh hian Siamtuin zan lama thlawk chhuak chi Phengphehlep (moths) a siam
a, zan lamah chaw an zawngin a chunga kan tarlan thlaite nen hian tangkai takin
hna an inthawh tawn sak thin.
Pangpar thenkhat chuan chi inthlahpawlh nan hian sephung note
(keltelaimawm) an mamawh a, chungte chu pangpar chi hrang hrang Magnolia
te Water Lily te, California Poppy te , Elder te, Dogwood leh Arum kungte an ni.
Heng thlai ho par pianhmang hi a dangdai hle mai. Heng pangparah te hian a
nu chi chhungril takah awmin tuamtu a nei a, rannung satliah tan zu thlen phak
a nilo. Chu chu , sephung note(keltelaimawm) chi khatin a bawm duh bik a, a
tuamtu kawr hi eiralin a chi hi a zu hailang ta thin a ni. Chuvangin, heng thlaite
tan hian kan sawi tak keltelaimawm hi awm lo se/ bo pil ta se an
inthlahchhawnnaah an hlawhchhamin reiloteah an rem mai dawn a lo ni.
Rannung thenkhat Chu pangpar zu leh a balte ei duh si, mahse thlai
inthlahpawlh nana a nu chi zu dai pawh nachang hrelo an awm ve leh a. Hengho
hian thlai leh pangpar tan tangkaina an neilo tihna a ni. Chuvangin , hetiang
rannung laka inveng tur hian thlai parte hian invenna hmanrua tha em em an
nei ve leh pek a! Fanghmir thenkhat, thlai par zu leh bal chauh eia
inthlahpawlhna a pui peih silo te lak atanga inven nan “Fire Pink” par chuan a
kungah hmul sin te te/hling sin te te tam tak an nei a. Hei vang hian fanghmir te
tan hian Fire Pink” par zu dawt a theih loh tluk a ni a. Chutih laiin rannung
thlawk kual thei chi tan awlsam taka ei theihin an awm lawi si a. Rannung
thlawk kual chi hian thlai par hrang hrang an thlawh kual hian thlai a rah tha
duh bik. A chhan chu thlai par pakhata a nu chi leh a pa chi a lo hmin rual lo a
nih pawhin a par hrang hrang an tlawh kualna lama a pa chi hmin sa, rannung
taksaa bette kha pangpar dangah an va tat thin a ni. Thlai chi khat Common
Toadflax an tih pawh hian a zu hi chhungril takah a dah a, rannung lei (tongue)
sei tak nei (phengphehlep) chi tan chauh a ei theihin a awm a, chuvangin,
Common toadflax tan pawh hian phengphehlep te hi an dinchhuahna hmanrua
pawimawh tak a ni. Pangpar chi khat Snapdragon pawh hi a par hian chhin
(cover) a nei a. Rannung tam takin a zu an dawt theihloh laiin khuai chi khat
Bumble Bee chu he pangpara a lo fuk hian a chhin chu a in hawng/keu tawk
chiah a, chuvangin Snapdragon leh he khuai hi inmamawh tawn tlat, then hran
theihloh an ni.
Mihring ten sumdawnna thila infak mawi nan Sign Board” leh thil tar
langsar tak tak siamin dawrtute hip kan tum thin ang deuh hian pangparte hian
rawng chi hrang hrang , rim leh zia tial chi hrang hrang neiin hengte hi anmahni
pui theitu tur rannung te koh leh hip nan an hmang thin a ni. Nauban leh
Foxglove par te pawhin ze tial buai an neina chhan chu an par chhungril bera an
zu awmna, rannung ten an hriat theih nana kawhhmuhtu a ni e an tih tlat chu!!
Pangpar thenkhat chuan an par parh hnuailam te hi ti parh hlai bikin chu chu
rannungte awlsam taka an lo fuk theih nan an ti a ni. Pangpar chi khat Pansy
ah pawh hian a par tial chiai hian a tawpah a zu awmna hmunpui chhui awlsam
zetin a kawk a ni.
Hetianga rualrem taka thawhhona hi Lily chi khat “Yucca” leh zan lama
thlawk chi Phengphehlep “Yucca Moth” (Pranuba Yuccasella) an tihah hian kan
hmu leh a. Yucca par hi lianpui, a var leh rannung dangte tana itawm lo zet mai a
ni roh a. Chuvangin, Yucca Moth chauh hian a bawm duh a. He rannung Yucca
Moth” nu hian Yucca par hi a bawm a, a hmuiin pangpar pa chi (pollen) a thai
darh a, a hmui tat fai turin pangpar chhul kawngka (stigma) ah a hmui chu a tat
leh vak thin a, chu chu a ze pianpui ve hrim hrim a nih rualin Yucca moth in
Yucca par zu a dawt lai mek hian he pangpar chhungah hian a tui zui nghal ziah
a. Tichuan, a tui chu lo keu in pangangah a lo chang a, chungte chuan Yucca rah
insiam tirte chu chawah an hmang nghal a, tam fe an eiral thin nain Yucca rem
lohna tawk tur a chi tlem azawng an ei bang ziah a. Chutiang chuan tangkai em
em in he khawvelah hian an hun an lo hmang ho thin a nih chu !!
Kan sawi tak thenkhat hi chu mahni leh mahni induhtawn leh inmamawh
tawn an niin a lang a. Pangpar thenkhat erawh chuan rannung duh lo chung
man beh nan thang an lo kam lui ve fo bawk. Entirnan. Nauban chi khat chu zana
par chi a ni a. Phengphehlep (moth) chikhatin pangpar zu a zawnna lamah a
rawn fu palh ve hlauh mai a. He rannung mit hmul velah hian thil ban a awm sa
a, tichuan he thil banah hian nauban pa chi chu a lo kai ta a, Pangpar zu a
zawnna lamah, He rannung hi thlawk kual lehin hetiang nauban bawk dangah a
va fu leh a, a mit vela a pa chi kaisa, pangpar hmasa atanga a rawn chhawm chu
a rawn tat palh ta thin a. Chu chu siamtu remruat dan leh an nun khawchhuah
ve na tur a lo ni daih si a.
Mediterranean tuipui vaukamah khuan nauban chi khat (Ophrys) a awm
ve leh pek a, amah leh amah inthlah thei lo. Hetiang nauban ve tho, mahse par
dang atanga inthlahpawlh a ngai tlat a. Tichuan, he nauban hian par a han
chhuah ta a, chu a par chu khuai zu neilo chi khat Scolia Wasps nu (female) nen
a inang em em mai a, Tichuan, Scolia Wasps pa(male) a lo thlawk kual a, he
nauban par hi ama chipui nula emaw tiin a zu bawh ta thin a. A zu ‘risk’ na
lamah hian he naupan pa chi hi a kai nghek a. Chumi hnuah a ‘risk’ fuh tih inhria
in a thlawhsan leh a, mahse a piah lawkah hetiang pangpar bawk hi a lo awm leh
a, a zu ‘hmu tai’ leh ta thova a zu bawh leh a. Hetianga vawi tam tak a tih kualna
lamah he nauban hi a lo inthlahpungin chi a lo chhuah ve thei a lo ni lek mai.
Mak dangdai tak a ni !! Scolia Wasps pawh hian a tawpah zawng ‘Chhas’ dik tak
a hmufuh ve leh tho thin.
Nauban chi dang Grass Pink Orchid ah pawh a par hmawr hi rawng lar
tak niin han khawih hlekin a thlep thut thin a. Tichuan, khuai an lo kal a,
pangpar zu a nei emaw tiin a rawn fu a, chu veleh a par hi a thlep thut a, khuai
chu a par lairilah a tawlh thlu lut a, a tal vak vak a, a chhuak leh vat tho thin.
Mahse heti taka a zu talna lamah hian he nauban, a nu leh pa chi inkhawihpawlh
thei lo hi a semdarh saktu tangkai taka a lo ni reng mai bawk a ni.
Pangpar chi khat Dutchman’s pipe an tih pawhin ‘trick’ a thiam nal hle
mai. He pangpar hi vaibel anga dawn sei tak nei a niin a nu chi leh a pa chi hi a
inhlat hle mai a. Puitu a ngai a ni. Tichuan, fing tak maiin he pangpar hian rim
danglam tak, “Sa tawih rim” ang hi a nei ta roh a. Chu rim chu tho chi hrang
hrangin sa tawih emaw tiin an zu luhkhung ta a. Pangpar luhkaah hian aiawt ka
anga intah hmul a awm teuh mai a. Tho te chu an lut thei a, mahse chhuak thei
lo turin a hmul chuan a dang ta tlat mai a. Tah chuan le, ni engemawzat lai mai
pangpar chhungah hian tangin an thlawk /tal buai ta a. Engemawchen hnu, he
pangpar nu leh pa chi an in ‘merger’ fel tihah a kawngka a hmulte chu a lo vuai a.
thote chu an thlawk chhuak leh mai a ni. Mahse an tan chhunga he pangpar tana
an zu thawhsak dan te chu hrethiam ve hawt lawi si lovin chutiang pangpar tho,
a dangah, a rim avangin an va tang nawn leh a, chutiang chuan khawvel an lo
hman liam ve mai thin zu nia !!!
Siamtuin khawvel hi a lo siam ropui teh e tiraw !! Tichuan , kan
chhehvela thing leh mau te, nungcha lian leh te berte, mihringte chenin chhut
ngun peih chuan inmamawh tawn vek, pakhat a kim loh chuan zawi zawia tuar
chho thei kan lo ni reng mai. Nungcha pakhat pawh , hnim leh thlai pakhat pawh
a rem/bo pil chuan zawi zawiin he kan chenna khawvel kalphung (ecological
balance) hi a lo buai ta a, a tawpah chuan keini mihringte hi a tuar bertu tur kan
ni.
Loneitute tan ngat phei chuan he thuruk hi hriatchian a pawimawh em
em mai. A bik takin kan thlaite ti rah tha tura khuai leh rannungte hnathawh
ropui zia hi kan pawmpuiin kan ngaihlu thiam tur a ni. Himachal Pradesh a
Apple huan an siam tirh chuan leitha leh thil tul dang pe ve vek siin khawvel
ram dangte thar zat an phalo hle mai a. Hun reife an zir hnua an hmuhchhuah
tak chu khawvel ramdangah Apple huana khuai khawi a nih laiin Himachalah
hian khuai khawi nachang an lo hrelo a tin a ni !! Khuai an han dah ve ta a.
Loneituin khawizu leh bal tam tak hralh chhuah tur a neih mai bakah Apple thar
chu a let engemawzatin a lo pun phah ta bawk a ni.
I huan kha han thlir kual teh. I theikungte, buh te, Vaimim te, Bean te leh
thlai dang dang te kha. An han par a, khuai leh rannung chi hrang hrangin a par
an rawn bawmin an thum mam mam thin tiraw !! An tan chaw tui tak I siam sak
rualin I thlai ti rah leh zual turin an rawn ‘hnatlang’ mup mup a nih ber kha !! A
va han ropui em !!
Amaherawhchu, heng rannung chi hrang hrang zingah hian
phengphehlep thenkhat, keltelaimawm thenkhat leh fanghmirte hian thlai tan
hnawksakna an nei zauh zauh thin. Khawvela loneitute thian tha, pawikhawih
(side-effect) dang nei miah lo awmchhun chu “khuai zu nei chi”(Bees) te hi an
ni. He khawvel ropui taka duangtu Pathian hrerengin kan chenna khawvel leh a
chhunga nungcha te hi duat taka enkawl hi mihring ten Siamtu laka kan bat a ni.
Kan enkawl thiam poh leh siamtu kan chawimawi leh zual a, Keinin hlawkna
kan lo neih phah bawk si.
“When you hear the bell tolls,
Never ask for whom the bell tolls
It tolls for thee”
Thufing pakhat chuan, “Mithi dar ri I hriat reng rengin tunge thi tiin zawt
suh. Nangma thihna dar a ni zawk e.” a ti a. He khawvela hlim tlang taka kan
chenho laia, pakhat pawh kimlo a lo awm chuan nang leh keima peng pakhat a
bo ta tihna a ni. A hma kan ang thei tawh lo.Kan hlim leh lawmna a bo zel thin a
lo ni.
CHANGPAT KHAWI(VERMICULTURE)
PAWIMAWHNA TE
(Importance of vermiculture)
James. Lalsiamliana
Asst. Plant Protection Officer
Dte. Of Agri.& MI,
Mizoram, Aizawl
1. Tunhma huna loneitute khan thlai chaw atan hian hnimhnah tawih leh
ran ek te chauh hi an hmang thin a. Amaherawhchu, Kum 1950 hnu lama khawl
hmanga thiamthil thar( Industrial Revolution) a lo thlen tak a tang khan hlawk
lehzuala thlai thar chhuahna atan, bawlhlo (Agricultural Chemicals) chi hrang
hrangte siam chhuah a lo ni ta a, Chu mai bakah, thlai thar rang leh hlawk
zawkte pawh siam chhuah a lo ni ta zel a. Mahse heng thlai chi thar te hian
rannung leh natna tuar theihna an tlakchham mai bakah chawtha an mamawh
hnem em em bawk a. Tichuan, thlai te chuan an mamawh tawk chawtha an
hmuh theih nan Leichi (chemical fertilizers) chi hrang hrang leh rannung leh
natna lak atanga ven nan, thlai venna damdawi/tur chi hrang hrang te bakah,
hnim thahna hlo te chu nasa taka siamchhuah an lo ni ta in, lo leh huan thlaiah
te chuan hman chhoh an lo ni ta a.
Heng thlai thar hlawk chite leh damdawi/bawlhlote avang hian kum 1965
leh 1975 inkar khan thlai tharchhuah runpui (green revolution) a lo thleng ta a.
Amaherawhchu, heng damdawi/bawlhlo te hi a lawnga hman an nih avang hian
leilung chuan tuar chin a lo nei ve tlat mai a. Lei chhunga rannung tangkai tam
takte chu an lo rem chhoh mai bakah, leilung te chu lo char chho telh telhin,
leilungin tui a pai theihna te chu a lo bo chho ta zel a. Heng avangte hian thlai
thar pawh a lo hlawklo chho ta zel a. Tin, Leichi mante pawh rawn pung chho
zelin loneitute harsatna tam tak a rawn piang chho ta zel a ni.
Khing harsatna avangte khian kalphung thlak a lo ngai ta in, leilung tichhe
lo thei ang ber leh loneitute tana tangkai ber thei tur ang dap chhoh a lo ni ta a.
Heng zinga pakhat chu Changpat hmanga leitha siamchhuah Vermicompost hi a
ni.
2. Changpat hian kum Maktaduai 600 kalta vel a tang khan leilung hi an lo
luah ve tawh ni awm a chhut a ni a. Hnim hnah te , thil tawih chi hrang hrang te,
ran ek te leh hnawmhnawk te an eiin chung chu an e chhuak leh thin a. Heng an
ek, Vermicastings te hi changpat leitha siam, Vermicomposing tia vuah niin,
leitha siamchhuak tura changpat khawi hi Vermiculture tia vuah a ni.
Kan sawi tak ang khan, changpat chuan lei nawite , ek chi hrang hrang te
leh hnim nawite eiin an pumah an pai tawih a. Heng hi e chhuak lehin thlai tana
chaw tangkai pawimawh tak tak an ekah hian a awm a. Chungte chu thlai chaw
pui deuh deuh( macro-elements) Nitrogen te, Phosphorus leh Potash te bakah
secondary elements an tih actinomycetes te, bacteria tangkai te leh enzymes te
an ni a. Tin, thlai ina tlemte te a na mamawh (micro nutrients) chi hrang hrang
iron te, Zinc te,Magnesium tem, Calcium te, Sulphur te leh Alluminium te pawh
an tel bawk a ni. Heng hi thlai ei theih turin changpat ekah hian an awm vek a ni.
3. Vermicompost hi Tlak lei (Clay soil) a pawlh hian, lei chu a ti mur tha a,
awlsam taka boruak lut thei turin lei chu a siam thin a. Changpat ek a thil
hnang(mucus) awm chuan tui lo pawmin, hman theihloha tui tling mai tur
(water-logging) a veng thin a. Tin, lei thawleng (sandy soil) ah pawh he thil tui
hnang (mucus) avang hian tui kalral mai tur chu a lo veng thei bawk a ni.
Vermicompost a organic carbon awm hian chawtha (nutrients) te chu zawi
muang leh a tawk tein, thlai ei theih turin an pe chhuak reng thin. Tichuan , a
tawi zawngin lo sawi ta ila vermicompost hman thanna hmunah chuan , leilung
pianzia leh leilungin a thil paite (physical, chemical leh biological properties)
tangkai taka thlai tana hman theih turin a siam thin a ni.
4. Vermicompost hi thlai tana Bio-fertilizer tha tak a nihna chhante chu ti
hian lo sawi leh ta ila-
a. Changpat ekah hian enzymes tangkai tak tak protease te, lipase te,
amylase te , cellulose te, lichenase te leh chitinase te an awmin , hengte
hian leilunga leitha siamtu rannung tangkai te te (microbials) ho chak tak
taka hnathawk thei turin a siam thin.
b. Vermicompost hian vitamins chi hrang hrang te, antibiotics te leh thlai
than thatna (growth hormones) te a pai a ni.
c. Changpat ek hi natna hri (pathogens) lakah a fihlim a ni.
d. Changpat ekah hian thilnung te reuhte te (micro flora) an awm a, heng
hian leilungah thlai tana thil tangkai tak tak an siamchhuak thin.
e. Changpat ekah hian changpat tui(cocoons) an awm a, heng hi rawn keu
chho lehin, a hnu zelah, changpat ek tangkai chu leilungah an rawn siam
chhunzawm zel thin.
f. Vermicompost hian leilung ngelnghehna (structural stability) a siam thin.
g. Vermicompost hian boruak atangin hnawm (moisture) a fawm thei a ni.
5. Vermicompost hman than (regular use ) vanga Agriculture tana hlawkna
kan tel theihte chu hetiang hian lo sawi dawn ta ila-
Leilung tan
a. Leilung a timur tha .
b. Leilung hanna (organic matter) amaha insiam turin a pui.
c. Changpat a tipung.
d. Leilung ngelnghehna (structural stability) leh leilung a boruak lut chhuak
(aeration) a siam tha.
e. Tui che vel (drainage and water holding capacity) mumal takin a veng
thei.
f. Lei hanna (humus) a ti pung.
Thlai tan
a. Thlai chaw mamawh kim a pe thei.
b. Natna leh rannung beihna lakah tuar theihna a pe.
c. Thlai thar hmel a timawiin , a tui phah bakah hun rei zawk a dahthat
theih.
d. Changpat kawchhung tuihnangin thlai than ti thain a thar a ti hlawk
thei.
Loneitu tan
a. Sum senna tur (purchased inputs) a tih tlem phah.
b. Leilung hlutna (soil productivity) a ti pung.
c. Thlai tana tui pek tul a tihtlem phah.
d. Thlai tharchhuahte chu a itawm (quality) bakah a tipung(quantity) a,
hralh sum a chan hnem (higher market price) phah bik a ni.
e. Hlawhfa tha atana sen tur (reduce labour) a ti tlem.
Chenna leh a vel (environment) tan
a. Leilung leh eitur leh lui tui a ti bawlhhlawh lo.
b. Leilung luangral tur a titlem thei.
c. Tuihna (ground water recharge) a ti tha thei.
d. Hriselna a vawngtha thei (less health problems).
e. In leh huan leh lo thli (organic wastes) tamtak changpat hian a thli fai
theiin , tawphnawk (pollution) pung tur a ti ziawm thei a ni.
Ram (nation) tan
a. Agriculture bawlhlo (agro-chemicals) tam tak , ram pawn atanga to tak
taka lakluh tur a ti tlem thei.
b. Bawlhlo tello a thar chhuah (organically grown products) ho hi
rampawnah man to tak takin a hralh theih a ni.
c. Tanpuina pek tur (subsidies) leh tuilak (irrigation) thlengin sum sen tur a
ti tlem thei.
d. Ram chhia (wasteland) hmantlaka siam thar lehna hmanrua a ni thei a ni.
e. Mihring chenna leh a vel humhalhna (environment protection) kawng tha
tak a ni thei a ni.
A tawp berah chuan, Changpatte hi leilunga cheng, rannung tangkai em em,
loneitute tan phei chuan thlahthlam theih miahloh an ni a, Loneitute
Thian(Farmer’s Friend) tih hi an la phu hliah hliah zel a ni.
THIAN NGAWICHAWI CHU!
H. Lalthanzara
Dept. Of Zoology
Pachhunga University
College
Aizawl
Van atanga changpat ruah rawn sur nia sawi thin hi ka sawi tum a nilo.
Thian ngah deuh pakhat hi a awm a. Amah thian duh apiang chu thianah a
pawm thei zel a. Ze danglam deuh a nei a, tumah va chu e kha hmasa lemlo
mahse rinawm leh belhchian dawl tak si, thiante thilneih eiral sak tum miah lo,
rilru tluang tak, tupawh awt hek lo a ni. Huaikawm bawl leh tharum thawh chi a
ni lova, thinnel leh zaidam tak a ni. A tihtur ang chu dik takin a ti miah miah mai
thin. Chhun khaw en that chhung chu midang a kian a, zan mut reh hlanin chet a
la ve chauh thin. Chu thian ngawichawi tak mai chu ‘Changpat’ hi a ni.
Loneitu thian an ti, mathlawn lovin a hming a pu zo khawp mai. Kum
1881 vel atang khan ‘mihring te hi zawng thlah kan ni’ titu Charles Darwin-a
hunlai atang khan Changpat hi lei titha theitu a ni tih hriain a chanchin pawh a
lo zir tan tawh a. A nu leh pa awm hrang chuanglo, an inpawl pawh a, a
remchang zawk zawk a paa tang ta mai, serh nei kawp, tui a pai a, a tui atanga lo
keu a nih dan te, a tangkai an awm rualin sawi tur ting chuan a tangkailo chi an
awm ve tho thute hi sawi thuilo ila.
Changpat zirin Sap pachal pui pui an hmanhlel hle a, tun thlengin a
tangkaina te hriat belh zelin changpat hmanga leitha siam chu loneitu khawvela
tangkai leh him berte zinga mi a lo ni ta zel a. Khawvelah hian changpat chi
hrang hrang 4000 vel lai a awm thu report a ni a. India ramah ringawt pawh chi
hrang 500 zet chu an hmuchhuak tawh a ni. Lu chhum ban chhum huama kan
pipute sah zau zoram khawvelah hian changpat chan chin hi zir a ni ngai lova,
tunhnai khan zir tan a lo ni ve ta a. Aizawl chhehvelah ringawt hian changpat chi
hrang 12 an awm tih finfiah a ni ve ta .
Ni ngawt love, loneitu thian chauh a ni bik lo, huan neitu thian pawh ania
lawm. Chua chauh a la nilo. Lo leh huana thlai thar eitute tan pawh thian
ngawichawi tak hi lei tithatu a nihna leh tangkaina thenkhat tawite tein han
tarlang ila.
1. Changpat ek (sadai ek) hi leitha a ni tih kan hria. Thlaiin tam tham deuha
a mamawh leitha, heng N P K te hi lei pangngai aiin a pai tam zawk a ni.
Tin , Bacteria tangkai chi leh organic matter te pawh a pai tam zawk
bawk.
2. Changpat hi lei chunglang leh thuk deuha kaw hreuh chi te an awm a,
hetia kua an hreuh hian lei a ti thawl a, chu chuan leia boruak awmna
turte a ti tam a. Tin, leithawl hi thlai zung tan tawn a awlsam a, a
thanchak phah thei a ni. Hetia an kaw hreuhna ah hian a then chuan
nikhat chhungin an rihna let 2 atanga let 30 thleng lei an eikaw thei a.
3. Kua an hreuh avangin lei a thawl a, chu leithawlah chuan leia tui lut kha
rualkhai takin a insem rual a, a darh zau bawk a, tin, tui a pai tha thei
zawk bawk a. Hei hi thlai tan a tha em em a ni.
4. A then thuk deuhah, a then chunglangah awma kua hreuh kual reng reng
an nih avangin lei chunglang leh hnuailam amite an thur kual vel a, an
chawhpawlh a, leihnuai thuk zawka thlai chawtha te an rawn phurchhuak
a, hetiang taka leilettu a nih avang hian ‘khuarel leilettu’ an ti hial a ni.
5. Lei chunglanga hnimhnah leh leite ei thin an ni a. An chaw eiah hian
Nitrogen, Sulphur leh Phosphorus te a tam em em a. An thih hnuin an
taksaa thlai chawtha awmte chu leilungah luangralin chu chu thlai tan a
hlu em em a ni.
6. Lei thur tawhte pawh an ti al leh thei. Lei thur hi thlaiin an duh lemlo.
Changpat in lei a ei hian a kawchhunga enzymes ten an lo sawngbawl
hrep hnu an e chhuak leh thin a. Hetia an ek chhuah leh hi chu a thur leh
al tehna, pH meter pawhin han teh ila, a lo neutral sawt thin a ni.
7. Changpat hi lei hrisel tha leh thalo entirtu pawimawh tak a ni. Changpat
tamna leilung hi a tlangpuiin thlai tan a hrisel tha tawk thin. Changpat
awmnaah chuan Bacteria te, thlai tana tangkai rannung te an awm ve a,
lei a thawlin tui pawh a pai tha thawkhat a, lei a thur lem lo va, chemical
hlauhawm a awm lo bawk a ni tih a hriat a. Chuvang chuan Bioiindicator
an ti thin.
8. Tin, changpatte hi leia natna thlen thei bacteria te lo eiral a, thianfaitu leh
lei titha theitu bacteria inthlahpun tir zung zung tu an ni bawk.
Aw le, Changpat tamna leilung chu thlai tan pawh a tha tih a chiang
a. Chuvang chuan a thar pawh a hlawk nge nge ang. I tan leh ka tan thian
duhawm chu a lo ni e. Amaherawhchu changpat awm tamna hmun chauh
hi leitha chu a nilo, changpat awmlohna hmun ni si, thlaiin a ngeih em
em a awm thei, entir nan ram chang, thlai hnah tam tak tawiha leilung a
lo inchhekkhawl tawhna te.
Tin, Changpat hi sava chi hrang hrang, Varak, Ar, Vawk leh Sangha
te tan chawtha (protein) hnar a ni a. New Zealand rama awm hnam
thenkhatte chuan chawhmeh tuihnai tak angin an hmang bawk. Tin,
Damdawi a ni ve ngat bawk. Indiaa System Of Medicine ah chuan
changpat ro hi hliam, pan , mitliam, TB, ruhseh, khuh benvawn, Zang zaw
leh Natna hrang hrang damdawi atan an lo hmang tawh thin a . Myanmar
(Burma) ramah pawh zawnghri leh Pyorrhea natna enkawl nan an
hmang thin a. Iran ramah thung chuan sam than duan nan leh Phinga
lungte awm tihchhuahna damdawiah an hmang thin. Tin, Chinese leh
Japanese leh India mite chuan tunlai thleng hian damdawi ah an la hmang
reng a ni.
A tlangkawm nan hei hi han tarlang tel hram ila. Lo leh huan
neituten inorganic fertilizer kan hman thin hian thlai that a ti hlawk a,
sum pawh kan hailut hnem ngei ang. Amaherawhchu mithiamte
chuan’inorganic fertilizer’ hman hian leilung a ti da a, leilunga nungcha
thenkhat tan a him lo bawk a, chuvangin organic fertilizer hman kan uar a
ngaih thu an sawi bawk thin Organic fertilizer hi a hlauhawm lo va, a
thianghlimin a man a tlawm zawk a, mahni pawhin a insiam chawp theih
a ni. Ram changkanga loneitute chuan organic fertilizer an hmang nasa
em em tawh a ni.
Tun hma deuh atang khan Vermicompost hi an hmang uar hle .
Changpat hmanga bawlhhlawh /hnawm leithaa siam hi Scientist te
pawhin research an bei nasa a, China ram tih dan la chhawngin India
ramah 1920 vel atang khan Vermicompost hi bul tan ve a ni a. State tam
takin an chhawr tangkai hle. Mizoram sorkara Agriculture leh
Horticulture Department te pawhin hma lain changpat tha chite an
chahchhuak a, a lawmawm hle. India ramah hian bawlhhlawh leitha a
siam zung zung thei changpat (Vermicomposting species) chi hrang te
zinga tha ber ni a an sawi pakhat chu Mizoramah hian a awm ve nghe
nghe a ni. Kan ram chhung ngeia awmsa (Indigenous species) hmanga
enchhin ve a tha hle. Zirmi te chuan tualchhunga awmsa ngei ang chi hi
hman a tha ber an ti.
Vermicomposting hmanga leitha siam that biknate chu thlai ti
thangtu growth hormones te , antibiotic leh vitamin thlai thang mek, par
lai leh rah insiam mek te tana tangkai chi leh rannung leh natna do let
theihna te a awm a ni. Tin, compost hian calcium humate a pai a, chu
chuan lei structure a ti tha a, tui a pai tam tir bawka report a ni. Tin,
Vermicompost a changpat ek hi a tha leh em em a, thlai ti thangtu
hormones chi hnih cytokinins leh auxins te pawh a pai tel a ni.
Lehkhabu rawnte:
1. Madhab C. Dash and Umesh C Patra : Density , Biomass leh energy Budget
of a tropical earthworm population from a grassland site in Orissa , India
Dev, Ecol, Biol, Sol,1977, 14 (3): 461-471
2. Reynolds, J.W (1998) : The status of earthworm biography, diversity and
taxonomy in North America revisited with glimpses into Future. In
:Earthworm Ecology ed. C.A .Edwards, pp 36. St .Lucie Press, Boca Raton,
Florida.
3. Lalthanzara, H. and Ramanujam, S.N. Dept ,of Zoology, P.U College, Aizawl
(Unpublished)
4. Mathew R.Werner(1990) : Earthworm Ecology & Sustaining Agriculture,
Components, 1(4) University Of California.
5. Zachmann, J.E and Linden ,D.R..(1989): Earthworm Effects on corn residue
breakdown and infiltration, Soil Sci, Soc. Am. 53(6): 1846-1849
6. Bugg, Robert : Earthworm Update.
7. Building your soil . T&J Enterprises
8. Salini singh & Samir K. Sinha , (2001): Farmers Friend, Sc . Reporter , July,
pp 28-29.
9. Dalzell, H.W , Gray, K.R and Biddlestone , A,J (1979) : Composing in
Tropical Agriculture , Review paper Series , International Institute of
Biological Husbandary,2 pp33.
10. Julka. M.(1988): Fauna of India, Megadrile Oligochaeta( Earthworms),
Director , Zoological society Of India , Culcutta.
11. Earthworm Ecology : The latest Volume in Earthworm Research, Casting
call 3(1), June 1998
12. Edwards C.A and Lofty, J.R (1977) : Biology of Earthworms , 2
nd
ed. Pp
333. Chapman and Hall, London.
13. Stephenson, J.(1930) : The Oligochaeta, pp.978. Clarendon Press ,
London.
14. Kotpal , R.L(1997) : Modern textbook of Zoology Invertebrates, pp,420-
421, Rastogi Publ. Meerut, India
15. Vermicompost and Vermiwash : www.cseindia.org/htm/faq / environment
/vermiculture .doc
16. Gunathilagaraj, K : Vermicomposing of wastes , National Training on
Organic farming, pp.52-59, Sept,1-8, 1994.
LONEITUTE TANA JAPAN ZAWNGTAH TANGKAINA
Lalrinsangi
Facilitator, Extension
Section
Directorate Of Agriculture
Mizo ten Japan zawngtah kan tih hi Sapho chuan Sababul an ti a. a
Botanical name pawh Leuceana leucocephala a ni . He thing hi kum 1960 ah
Hawaii University a mithiam pakhat James Brewbeaker a hmuh chhuah a ni a.
Philipines ramah a ching chhin hmasa ber a, a that duh em avangin an ching
darh ta a ni.
Japan zawngtah hi Mizote hian a rah kan ei thin tih lohah hi chuan a
tangkaina kan la hre lo hle niin a lang a. Ram changkangah chuan an mithiam
Scientist ho ten an buaipui nasa hle tawh a. He thing chanchin hi chi hrang
hrangin an lo zir nasa hle mai a, India ramah pawh kan mithiam ten an lo zir
nasa tawh hle a. a thatna leh hlutna tam tak an zir chhuak tawh a. Thing tangkai
tam tak nei tiin a hming pawh an lo vuah hial a ni. Loneituten he thing kan
ramah pawh tha ve duh em em si a hman tangkai dan leh a hlutna kan lo hriat ve
nan he thing thatna hi sawi vek seng dawn lo mah ila, a pawimawh zualpui sawi
tum ila,
Japan zawngtah hi thing lian lutuk a ni lova, metre 10 vela sang te a ni
tlangpui a , a hnahte pawh sin te te, a varin a hnah te pawh a kah pawt deuh hi
a ni. A rahte chu zawngtah te reuh te ang, ngil sang mai a ni a, zawngtah angin a
rim a na ve lutuk lo. A kung hian thuk takah zung a kaih avangin hmun ro ah
pawh an nung reng thei a ni. Tin, a kung hian zar thlak pawh a ngam hle mai a,
tha takin a lo chawr leh theiin , a kung pawh hi lei atanga hniam lutuk lo a kilh
pawhin a thi ve mai lova, an lo chawr leh vat thei a, a tiak phun thar aiin an
thang chak zawk nghe nghe a ni. A chi kuiin emaw a tang phun in emaw an nung
duh hle a, fur ruahtui tlak tan tirhin a tiakte phun sawn tur a ni. A kung a lo than
len deuh hnu chuan lei roah pawh an nung reng thei a, ram chheng chhia pawh
a ngam a, ram leilung chhia siam that nan a tha hle a ni. A chhan chu japan
zawngtah hian boruaka Nitrogen awmte kha leiah thlai dangin chaw atan an
hman theih turin a dah thei a, thlai nazawng hian boruaka thlai chaw tha
Nitrogen awm hi an ring thei lova, be lam chi thlai te erawh hi chuan Nitrogen
hi leiah an dah thei bawk a. Thing lam chi ah chuan Japan zawngtah chuan a
dah ve thei bawk a. Boruakah hian Nitrogen tam tak thlaiin an than nana an
mamawh em em chu a awm a. Mahse ,thlai thenkhat chauhvin an hmang tangkai
thei a, heng thlaite hian thlai dangin an lo hman ve theih turin leiah an zung
hmangin an dah thei a ni. Thlai tana Nitrogen pawimawhna han sawi lawk ila,
Nitrogen hi thlai thanlen nana chaw tha tak leh pawimawh tak a ni a, thlai
thanlennaah hmun pawimawh tak a chang a, thlaiin rawng hring tha tak an
neihna chhan hi nitrogen vang a ni a, thlai kung leh a hnahte tithanglian leh
chakna petu a ni. Thlaiin a khamkhawp a hmuh loh chuan a thang thei lova, an
lo eng bawk thin a ni. Nitrogen khamkhawp an hmuh loh chuan thlai hnahte, a
hnuai lam atangin a lo eng tan thin, thlaiin nitrogen a tlakchhamna a nasat tawh
chuan a hnahte an lo rova an thi mai thin a ni. Tin, par an chhuah tha thei lova ,
chu chuan thlairah a ti tlem sawt bawk a. A nih loh pawhin thlai par rawng a lo
dal tial tial a, a tawpah phei chuan a tla mai thin a ni. Thlai rah chhun pawh a rah
chhe bik thin a ni. Hengte avang hian kan thlaite an that zawk nan leh an hrisel
zawk nan leitha kan pe thin a, Mizoramah pawh loneituten kan hman lar tak
pakhat Urea leitha kan tih mai pawh hi nitrogen petu pakhat a ni a. Leithate hi
man to tak takin kan leia, kan huan lei tih that nan kan pe thin. Mahse damdawi
leitha hman hian lei a tiro theiin a lei nan pawh sum sen a ngai a, a chang phei
chuan kan duh ang zat leitur leh hman tur kan hmulo thin. Sum seng lova
nitrogen leitha kan pek theih dan leh tha zawk bawk si chu Japan zawngtah kan
huana chin tel ve hi a ni. Hectare khatah kum khat chhungin 500 Kg atanga
600Kg lai a dah theih a ni.
Japan zawngtah hian kan huan leiah Nitrogen min dahsak mai bakah a
thatna tam tak a awm a, a hnah pawh hian Nitrogen a pai teuh a, hei pawh hi lei
tih that nan a la hman leh theih zela, a hnah hringte lakin huanah a tawih
thlengin dah ila lei hian Nitrogen a pek belh bakah hnim to tur a veng thei bawk
a. A hnahte hi ran tan chawtha leh hrisel a ni a, ram ro a ngam bik avang hian
ram ro a awmte tan phei chuan a tangkai bik a ni. Tin, a kung hi a thang duh hle
mai a. kum hnih chhungin metre9 atanga metre10 a sangin a thang a thang thei
a, thing thang chak tak a nih avang hian thing tuah tur vanna hmunah phei
chuan a zar leh a kungte hi thingtuah atan a lak theih reng bawka, a kung hi kum
tin lei atanga cm 15 emaw 20 vela sangah kit ila, thi mai loin a lo chawr leh zung
zung thei bawk. Kan ramah ramngawte kan tichereu nasa tawh hle a, ramngaw
humhalh nana hetia hman tangkai hi a tha hle a . Tin, meihawl siam nan pawh a
tha hle bawk a ni. Tin, a kungte hi lehkhapuan siam nan pawh a tha ve hle tih an
hmuchhuak tawh bawk. Kum 5 atanga kum 6 a upa an lo nih tawh phei chuan
insak nan pawh thing tha tak a ni a, Ban atan leh khanchhuk atan pawh a
rintlak hle bawk.
Japan zawngtah hian thlai tana chawtha Nitrogen a dah mai bakah , lei
thurna a ti tlahniam thei a ni tih pawh kum 1997 khan an hmuchhuak leh zel a.
Tin, thlai tana chawtha Phosphorus(P) leh Potassium (K) te pawh leiah a tipung
ve tho bawk tih hmuhchhuah a ni bawk. Hemi mai bakah hian leiin tui a pai
theihnaah te a pui a, lei chhuangril chang lutuk turte a zung hmangin a veng thei
bawk. Khawro laiin a zar leh hnahte hian hnim to tur a veng ve bawk.
Kan huan , thlai chin nan kan hman turah Japan zawngtah hi huan pal
angin emaw phun kual chhuak vek ila, a nih loh pawhin huan chhungah a khat
tawkin phun chhuak vek ila, a kung inkar awlte chu thlai chin nan hmang thung
ila. Hei hian kan thlai chinte kha chawtha in a lo chawm thei dawn a ni. Thlai
than laiin a zar a buk lutuk chuan a zarte thlak mai tur a ni a, hetia thlai nena
chin pawlh hian thlai an tha duh zawk a. Japan zawngtah kungte hi inkar hlat
lutuk emaw hnaih lutuk emaw chu a tha chuang lo. Hetia thlai leh thing chin
pawlh hi kan la tih ngai vak loh a ni a, amaherawhchu hetianga huan enkawl hi
a tha em em a, khawvel thang zelah mihring kan lo pung tial tial a, huan leh ram
indaih lohna a nasa tial tial a, kan huan leh ram neih ang ang te tangkai zawka
hman kan thiam a tul tawh hle mai a, chu mai bakah kan thing phun azirin kan
huan leite kan lo siamtha thei reng mai dawn a lo ni a. Hetiang zawnga kan
leilung venthat hi a tloin a him a, senso a tlem zawk bawk a. Loneitu ram zim te
te neite tan phei chuan a tangkai zual bik a. Hetia thing nena thlai chin pawlh
hian thlai kan chin loh lai pawhin a zar leh hnah hmangin lei a lo zar hliah a,
nisa lutuk leh ruah lakah lei a lo veng ve a, ruahsurin na taka lei a zu nan tur
kha a lo dang a, lei chunglang luangral tur a veng thei bawk a, thingzungte hian
lei a thamkhawmin a ti nghet bik a, hei nian lei min turte pawh a veng a, kan
ram tlangram angah phei hi chuan leiminin kan huan leh thlaite min
tihchhiatsak fo thin, heng laka inven nan pawh hian a tha em em a, Niin lei hi a
em reng chuan leiin tui a pai, lei hnawnna hi a bo thei bawk a, heng lakah hian a
zar leh hnah hmangin a veng dawn bawk a ni.
A bikin Japan zawngtah kung hian leiah chawtha min dahsak mai bakah
kan sawi tak ang khan kan huan leilung a veng thei bawk a, chutih rualin
loneituten a hranpaa ran chawtha zawn ngai lo leh lei ngailo turin hnah atangin
ran chawtha an hmu nghal thei a, ran vulh lo tan lei tih that nan a hman leh
theih bawk a, thingtuahah a hman theih dawn bawk a, Mizote phei hi chuan a
rah kan ei thei dawn bawk si a, a rah atangin eitur leh hralh tur a hmuh theih
bawk a. Hemi rual hian a thlai chinte kha a thar tel dawn bawk a,(Hemiin a entir
chu hmun pakhat atangin loneituin a huan leilung thatna tlahniam si lovin thil
tam tak a lo thar chhuak thei dawna, a ram leilung tha deuh deuh siin.).
Japan zawngtah kung hian chawtha a pek dawn avangin thlai tharchhuah
pawh a pung sawt anga , thlai hlang chauha chin aiin thawhchhuah a tam zawk
dawn a ni. Hemiin a entir bawk chu hmun pakhat atangin loneitu a huan leilung
thatna tlahniam silovin a mamawh tam tak a hmu dawn bawk tihna a ni a, Kum
a tam poh leh Japan zawngtah ten Nitrogen leia an dah theihna a pung tulh
tulh leh nghal a, huan leilung siamthat dan awlsam tak a ni a, japan zawngtah hi
thing vang leh hmuh harsa pawh a ni lova, awlsam taka kan hmuh mai theih a ni
a, chuvangin loneitu ten kan huan leilung chhe tur ven nan leh siamthat nan I
phun uar ang u.
KUHVA CHING TURTE TANA HRIATTUR PAWIMAWHTE
Lalthanzuala
SDAO , Lunglei
Kuhva thial kan ching uar tial tial tih theih a ni. Kuhva hring thial ngailo
khan tunah chuan kan rama kan lo thar ve tak vang nge ni kan thial nasa ta mai
bawk . Hetiang a nih avang leh kuhva huan nei ten an thlai thar an hralh that
theih avang hian kuhva chin kan intihhmuh hle ta mai. Hetih lai hian kuhva chin
dan thiam chian a tul hle a, a pawimawh zual chauh i han sawi dawn the ang.
1. A chinna tur : Kuhva chinna tur hmun san zawng hi Equator atanga a
hlat dan a zirin a danglam thei fu a. Tuipui zawl atanga 3.300ft vela sangah
pawh a chin theih, mahse hengah hi chuan a thar hlawk hauh tawh lo. Boruak
lum lutuk leh vawt lutuk a ngeih lova, a temperatur duh tak chu 15
0
C a ni.
Leilung lam ngaihtuahin Kuhva hi lei chi hrang hrangah a chin theih a. A
chinna tur hmun thlan laia kan ngaih pawimawh leh hriatreng tur chu tui pek
tur (Irrigation) awmna hmun a ni. Leitak chhahna hmun leh tui luan bo mai
theihna hmuna chin emaw chutiang hmun thlan hram a tha. Nisa tak a tuar theih
loh a vangin tlakdeng , chhimn chhawng bawk si, nisa laka venhim a ngai.
Mizoramah pawh kuhva hlawhtling taka chin theih a ni tih a hriat theih
ta a, a tlangpui thuin khawthlang leh hmar lam Cachar leh Tripura depah huan
puitling a awm ber a, kuhva huan thar pawh an siam tan.
2. A chi thlan dan : Kuhva chin dawnin a chi uluk taka ngaihtuah tur. A chi
tha leh thar hlawk zawn a tha. A vawikhat rahna a a upat lam leh a rah tam leh
tam loh te hi chhinchhiah a tha. Hei hi a inchhun theih avang a ni. A rah tirh kum
atanga chhuta a rah a pun zel tawh loh hun kum4/5 vel atang chauhvin a chi lak
nan hman tur a ni. A rah hmin dik tak ngei leh hrisel leh rah puitling chauh a chi
ah hman tur. A rah bawr a mi kha pakhat phela a mit a that chuan a bawr
pumpui a tha deuh zel anga, chutiang ni lova chawr tha thei hmel a put loh
chuan khami bawr emaw, kung emaw kha a chi lak nan hnawl tur a ni.
3. A chi kui : Kuhva chingtu ten tih dan pahnih an nei. Pakhatna chu Kuhva
chi a hrana kui hmasa lovin kuhva hmun turah a tuhin an tuh nghal. Hetia chin
hi a tha tho nain a hmun thlawhfai ngaih chhung a rei avang leh uluk a ngaih
avangin a hautak bik.
Pahnihna chu a kuina tur Nursery siama kui tiaha phun sawn a ni. A chi
kui turte chu lawh hlimah Seedbed, Balu chhun sawn hlimah 2-3 inches vela
inhlata, a hnun van chhawng zawnga dah a, kui tur a ni. Balu bawkin rual taka
vur leh a, nitin tui pek tur a ni. Ni 40 vel atangin a lo chawr tana, chu chu thla
thum hnuah seedbed/ Nursery pahnihna 5ft vela zauva a rem dan anga seia
siamah 1ft a inhlatin fur ruahtui tlak tanah an phun sawn thin. Nursery
pahnihna ah hian ran ek leitha an pe thin. Nihlim siamsak a tha bawk. Kuhva
tiakte chu kum khat atanga kum khat leh a chanve a upa an nihin phun sawn a
hun.
Mizoram kuhva ching puitling hmasa thenkhatte chuan a chi chiah uingho
phawt emaw chiah hmasak kher loh pawh nursery ah 1ft vela inhlata a chi
phum a kui hi tha berah an ngai. Nursery a ran ek leitha pawlh an fak bawk.
Kuhva tiak te chu 2/3 hnuah an phun sawn thin. 3ft/4ft te, 5ft laia sang pawh an
phun sawn. A khur laih uluk leh phun uluk chuan a tiak te te phunsawn ai chuan
an fak zawk. A tiak te chu enkawl a buaithlak bik, a kuina Nursery a a chi leia
phum lovin hnimhnah vela khuh mai fak an awm bawk.
4. Phun sawn : Kuhva phun sawn dawnin a khur 3ft bial, 3ft bawka thuk,
9ft a inhlata laih tur a ni. Kuhva tiak chu a khurah pawh a lai taka phun tur .May
leh June thla hi phun sawn hun a ni. Daihlim siamsak turin balhla, kuhva
kung tlar kara phun hi a zawngchhang awm. Mizorama kuhva ching hlawhtling
leh chik peihte chuan May thla hi kuhva phun sawn hun tha berah an ngai a ni.
Zung thar a la thlak lova lei chhung a la lum hman lo bawk a, hetih huna a
awmna tura lo phun sawn fel diam chuan nikir ruah velin an delh khan zung
thar an thlak a, a zung hliam avanga phun sawn hlima a than han thu leh kum
thar thal khawkheng tuar zawh loh a awmlo an ti. Ruahtui tlak hma kum, March
thla vela khawcheng a awm chuan phun mah ila tihsual a awmlo ti an awm
bawk.
Sawi tawh angin kuhva tiak te leh naupang tak phun aiin lian deuh kum
3-4 thlenga upa phun fak bawk. Phun erawh chu uluk a ngai. Phun thuk deuh
leh chhun khah that a tul. Kuhva phunsawn turte chu a bul lei hlawm nena
pawha phun that zia pawh an hria . A khur lai uluk leh phun thuk deuh ten a
puitlin hnua a bula zung lang thiau thuau a awmlo an ti. Tin, zik chhuak hlawm
inphelh hma ngeia phun an duh. Hei hi a zung thar thlak tan hun a ni.
A phun kar hlat zawng hi 7-10 ft. a ni ber. Kuhva phun kar zau deuhvah a
rah tha zawk tih hrethiam an awm ta.
5. Leithaa chawm : Kuhva hi ruahtui tamna rama chin a ni deuh ber a,
leitha pawh a luang ral nasa thin. Chuvangin, kuhva pawhin chaw a hmutha
tawklo fo va. Leithaa chawm kan ngaihtuah leh nghal, leitha a chawm hi a tharah
a lang em em a ni.
Kung khat chawm nan Nitrogen 100g, Phosphorus 40g, leh Potassium
140g pek tur a ni. Hei hi fertilizer hmanga pek tur a ni. Tin, hnim hnah tawih leh
ran ek leitha pawh pek theih hram a tha. Kung khat atan 12kgs. A tawk .
Fertilizer hi tum 2 pek hman nise, Sept. atanga Oct. inkarah vawikhatna, vawi2
na chu February April velah nise.
Kuhva chinna ram hi lei thur hmun a nih deuh vek avangin chinai thi kung
khat atan Kg ½ kum 3 dana pek a tul.
6. Tui pek : Tui pek hi a harsat deuh bawk a vangin kan ngaihthah hle.
Karela a rua van tla ringa kuhva an chinna hmunah tui tel lo va leitha pek aiin
tui nena chawmin a thar a let thumin a hlawk an ti. Chutiang chuan kuhva hi tui
pek theih dan ngaihtuah hram tum ila , a bik takin thal khawro laite leh a par
leh rah hlimah te.
7. Marketing: Kum 2002 atang khan kuhva chingtu ten kuhva rah hralhna
nidang angin an hre lo va, an buai hle. A man pawh a tlawm, a thar vanglai phei
chuan cheng khatin pum 4 lai a lei theih. Kuhva huan neitute rilru a tihnual
nghal em em a ni.
Hetiang ni mahse eitura buatsaih kuhva khawr manah a lang chuang hauh
lo. Mizoram hmarlam Kolasib District leh Zamuang lam bak kuhva thar an la
awm meuh lo. Mizorama kuhva kan eitam dan ngaihtuahin kan ram kuhva thar
hian kan mamawh pawh phuhru phain a lang lova. Chuvangin , mangang leh
buai mai lovin mumal taka hralh theih dan dap chhuah tum zawk tur a ni. A
hmasaberin huan neitu ten kan kuhva thar zat kan hre thei theuh tur a ni. Tuna
kan kuhva thar zat report hi a dik tawk lovang. Hei hi thil tul hmasa ber a ni . A
dawt leh tu chu a thar vanglai a a hnawng tur pumpelh nan kan thar atanga
engemawzat hralh lova, tlem tlema hralh tura thuhruk dan kan zir chhuah theih
a tul. A thar vanglaia a hnawng hi a man titlawmtu ber ni rihin a lang. Kan sawi
awmzia ber chu , vai , a hlawma min dawrtutr lo lang lo mahse. Zoram chhunga
kham khawp pawh kan tharin a langlo tih leh a hlawma vai hnena hralh thin ten
engzatnge kan hralhchhuah zat pawh kan hre lova. Kan hralh man leh man loh
pawh kan hrelo. Chuvangin , kuhva huan nei chhung tinin kan kuhva thar zat dik
tak (Kg/Qtl) hi kan hre phawt tur a ni.
Gate siama phailam atanga lo lut dan ngawt pawh kan tan a tha kher lo
maithei. Keimahni hamthatna leh man man zawka hralh chauh ngaihtuah lovin
customer/ consumer thatna kan ngaihtuah fo tur a ni. Anni hi kan mi duh leh
kan tan malsawmna , kan tihlawm a pianga lawm zui kan ni tih hre thar ang u.
A tawp berah chuan kuhva chin tum leh ching mek tuten kuhva chi tur
kan dap laiin a awm a piang ching lova uluk taka kan thlan a, Zoram leilung leh
boruak mil, variety tha thlan nachang hriat a tha. Kan sawi takte hi kan zawm
bawk chuan kan hlawhtling ngei ang tih ka beisei.
FIELD VISIT REPORT
K. Laltanpuia
Asst. Agril. Inspector
DAO Office , Aizawl
DAO Aizawl remtihna in Sihphir Field zaua huan thenkhat chu
Dt19.2.2004 khan ka tlawh a, Heng te hi ka thil hmuh leh hriat dan a ni.
1. SIHPHIR MIPUI: Ruam khat chauh ka tlawh atang mai pawhin
sihphir mipuite chu hnathawk nasa ,mi taima, leilung atanga thil thar chhuah
hlawkzia hre tawhtu anni tih hai rual a ni lo. Leilet leh theihuan tih loh
Agriculture pawmchilh kawngah chuan ‘Zoram hmahruaitu’ an ni hial awm e.
2. CHAWHMEH CHINDAN TUNLAI : An ti an tia , A tawpah Agriculture
thiamna chikhat (technique) an pawh ta hlawl mai. Hei hi ka kal chhan ber
pawh a ni. He an thil dai chhuah, thlai chin dan tunlai (modern technical know-
how) hi a saptawng chuan ‘Forced Methodan ti a. A awmzia leh tum ber chu-
To zawk leh man man zawka tharchhuahte hralh a nih theih nana a hunlo lai,
miten an chin ve loh laia harsa deuh zawk pawha thlai chin a ni.
Kan tlawh lai, February thla chawhnu lamah pawh hian Pu R. Thangvela
chuan Tomato ( a tung chi) leh Changkha , November 2003 leh January 2004 a a
kui chu 1.5 Ha. laia zauah a lo phun sawn mek a ni. Dik tak chuan Tomato chu
September/October a chin a ni ber a. Changkha pawh March/April hi a chin hun
ber a ni , luipui phai boruak hnawngah chuan September/October ah an ching
ber bawk. Pu R. Thangvela chuan Zoram chhunga midangte thar ve loh laiin
changkha leh tomato a thar anga, to zawkin a hralh ang. Hetiang hian Sihphir mi
thenkhat dang pawhin chawhmeh thlai chin dan thar hi an hman tawh thu min
hrilh. North East mai nilovin, India ramah chuan, ‘Forced Method’ hi thlai chin
kawnga thiamna tunlai ber pawh a ni.
3. AN LEILUNG HMAN DAN: An ram neih pumpui emaw a zatve tal emaw an
terrace a, ram awih dan a zirin an terrace zawl chu 2-6ft. a ni ber. Ka kal lai hian
pa pakhat chuan French Bean hmun tur a lo let phut a. Engvanga terrace zawl
zawng zawngte chu let phut vek nge a nih ka zawh chuan. “Hlo hi a har thin em
a, thlawh a lo awl zawk nan thlai bi lo lai pawh kan let phut vek mai a ni” a ti .
Hetih hun lai hian chawhmeh thlai huan neitu zawng zawngte chuan an huan
chu an thlo kawlh vul mai a, hei hian ka ngaihtuah a tithui a, rawtna angin
hnung lamah sawi mai ila.
A tha tipawl chuan an terrace ko bang hrulah tui tlinna tur/luanna tur an
siam a. An terrace chu dan naranin pawn lama awih chhuak (outward slope) a
ni ber. Mi tam zawk chuan kumtluana thlai chingin an terrace chu an tifai
kumtluan mai a ni. Hei vang hian huan upa tawh deuhte chu a lei a da tawh a ni
tih en mai pawhin a hriat theih.
Thlai chin tur azirin terrace zawla khur cho an awm a, a puma letphut an
awm bawk. An terrace laih laiin ‘Zawl dik’( Contour System) an hmanglo a ni tih
en mai pawhin a hriat. Terrace chu kumkhuaa eizawnna tling a nih avangin
‘Zawl dik’ (Contour System) hman ngei a tha. Hemi atan hian hmanraw hautak a
ngailo a. Pipe level/ A frame/ Ghat Tracer/ Abney’s Level te hman mai tur a ni.
4. AN THLAI CHIN PHUNG : Inzawt tawn lem lovin huan mi reng reng
chuan to deuh leh hlawk tura an rin thlai an ching tawp mai niin a lang( Brocolli
an lo ching theuh ang tih chu hlauhawm tak a ni.). Kum khata hmun ngaia vawi
hnih ching/ thar an tam ber a. Kum khata vawithum ching/thar pawh an
percentage (zazela chhutin) an hniam chhe lovang. Engpawhnise, Zoram hmun
dang zawng aiin ram hmun khat atanga thlai chin/thar tam lamah (cropping
intensity) an sang lawr lak a, thlai chaw leina nei deuh huan thlai thar chhuah
tam dan (productivity) phei chu chhuanawm tak a ni.
Cole Crop (zikhlum/Parbawr/Knolknol/ Brocolli) te thlasikah an ching
ber a, heng bakah hian changkha, Hmarchapui, Tomato leh Berul te chu thlaipui
(main crop) an ni. Anhnah, Feren Antam, Kauphek, Dhania te pawh thlasik thlai
lian a tling a. Bean chu kumtluanin an ching a, fur laiin Tomato tung chi,
Hmarchapui, Kauphek an ching ber. July-September ah chuan Iskut ah an buai
tawk hle. Thlai chin indawt dan turah chuan midangte hrilh an ngailo viau.
5. TUI LAM (Irrigation): Vaivakawn luikam vela Pipe hmanna ber chu
bel pathum inchherchhuana a chungnung ber chawm nan a ni. Sihphir ah erawh
chuan kawrte tui awmna atanga huana tui lak luh nan leh Tuizempui atanga
terrace tlar hrang hranga tui semdarh nan an hmang tangkai em em a ni.
Tuikhuahte chu Cement hmanga khuah a niin sawrkar pawhin a tanpui
nasa narawh. Sawrkar tanpuina in daih seng hek lo, tui lak nan pawh mahni tha
an sen nasat dan chu zawh hran an ngailo. Sawrkara dil dan thiam lo te leh
tlatlum ve lo te chu khawngaihthlak tak an ni.
An huan an zauh zel si a. a tira an tuikhuahte chu an khawpkham lo tan a.
Chung zingah chuan Pu Darhmingliana chu tuikhuah dang neih belh ngai tak a
ni. Tin, an pipe te chu thil chhe thei a nih avangin a chhe fova, theih chu nise
subsidy-a lei tur tam tawk chhawp sak nise a duhawm khawp ang. Tuikhuah
tanpuina tur pawh hi dan fel tak siama, a mamawh ngei thlang chhuakin.
Sawrkarin ngaihtuah sak thei se thil duhawm tak a ni ngei ang.
6.THLAI VENNA : Eden anchhia, ‘Eichhetu rannung’ laka venna hna
pawh an thawk nasa. An damdawi hman zingah chuan ‘Ripcord’ bur ruak ka
hmu tam ber a. Hei hi thil pawi tak niin a lang. Hetah hian hma thar lak a ngai
nasa. Damdawi (chemical) hmang lova thlai venhim kan zir nghal a ngai a ni.
Neem atanga siam (Nematicide) hmante, thlai vek hmanga venhim (trap
cropping) te, Biological method (Rannung vek hmanga thlai venhim) te leh
Mechanical Method (Remhriatna dang) hmanga venhim te tih tak taka hman
kan zir a ngai a ni. A bik takin thlai leh rannung chhung fan chhuak thei
chemical damdawi (systematic Insecticides) ho reng reng chu hman tawh loh
hram nise. A duh taka a siam mihringte kan dam khawchhuah theih na turin.
7. AN HNATHAWH DAN : Sik leh sa, leilung leh boruak hnawng
hmanga an malsawmna dawn avangin Sihphir khua chu an taima em em niin a
hriat. Chempui leh Tuthlawh nei chuan hna an hmu a, hna hmu lo Association
pakhat mah Sihphirah hian a ding lo. Chuvangin, Sihphir mite chu kan Aizawla
hna hmu lo Association te zirtirtu atan an tha phian in a rinawm. Huan/Lo an
vat fai a, thlai an ching a, an seng a, an hralh a. An sum leh an ei lak dan chu
nilenga, ‘A thianghlim e, a thianghlim e,’ tih ve tlaka mawi a ni.
Hna an thawk nasa a, an thawh nasat chuan rah tha a thlensak a, chu rah
tha chuan a tithawk nasa bawk si niberin a lang. Kan hotute thu angin Zoram
pawnah , Lo/Huan neitute hruaiin ( Farmer’s tour ah ) vawi 15 lai ka lo feh
chhuak ve ta a. India ram hmun hrang hranga kut hnathawk tute hnathawh dan
phunga ka hmuh tawhah Sihphir lo/huan neitute hnathawh nasat dan chu
chhuanawm tak a ni.
FAKSELNA LEH THURAWNTE
( Comments & Advices)
1. Hmun awihah chuan terrace te chu chhung lama awih luta (Inward slope)
laih nise, bang hrulah tuikawr siam nise. Hei hian hnawng a khawl a,
terrace ko a tlo bawk.
2. Hnim to hman miah lo va thlai chin chhunzawm ai chuan thla khat tal
zuah awl a, hnim lo tote chu thlawh thluka, lei nen lehhnan nise, thlai
chaw a awm phahin hnawng a lo inkhawl ang.
3. Hnim thlawh awlsam nana lei let phut vak lovin thlawhfai ve leh thlai chi
theh/tuh hmain Butachhor a kah nise, nasa takin senso a tlem phah ang.
4. Chemical Fertilizer hman loh hram tum nise, kan lo hmang a nih pawhin a
tlem thei ang ber hman nise, chu ai chuan Organic manures te chu hman
uar (ngaih pawimawh) zawk reng nise, Bawngek leitha siamchawp,Neem
cake , Bonemeal, ran ek te hi Organic Manures te chu an ni. Leitha khur
(Compost Pit) pawh a tam thei ang siam ni bawk se.
5. Khaw lum tantirh (15
th
February -7
th
march ) vela phunsawn turin thlai
chi kui nana Polythene bag 2 ½ inches x4 inches hmang te chuan 4inches
x 6inches hman nise thlai tiak a neih that theih zawk ang.
6. Forced Method-a thlai chi kui hun atan 15
th
December 15
th
January
nise, tunlai boruakah chuan a tha tawk ang.
7. Forced Method-a thlai ching tur chuan Green house neih ngei nise a
hlawhtling bik a ni. Mimal tana neih zawh a har a nih chuan Intawma sak
(Community Nursery ) emaw , Assocition hminga sawrkar nena hmalak
dan emaw pawh a awm mai thei.
8. Sawi tawh angin terrace lai leh tur chuan Contour 9 (level) dika laih ngei
tur. A that bikna tamtak sawi tur a awm.
9. Duh hun hunah thlai venna kah/hman loh nise. Zing ni chhuah lai vela
kah a tha ber tih hriat tur.
10. A theih hram chuan Association chhungah, member ten thlai chin tur
insem nise, Tin, mahni thlai chin tum theuh sawia, a tam lutuk bik tur
awm lo tur leh a market-a kal zo tur leh insem rual theih dan ngaihtuah
nise. Hei hian thlai hnawng bik tur leh to fal lutuk tur a veng anga, that
tlanna a ni ang.
11. Kum khatah Department a thawk tute nen vawi thum tal
intawhkhawmna siama, tihdan tha zawk, chin tur tha zawk, hmasawnna
tur ngaihtuah ho nise a hlawkin a rinawm. Thiam leh theih tawk
inhriat/inngaih hi hmasawnna daltu ni fo.
12. A tawp nan pawimawh tak si a ni. Huan leh vau leh kalkawng velte thing
leh mau kih chereu avangin a phul a, nisa a tizualin leilung a tichhia a ni.
Hetiang zela tih a nih chuan tuna vau bakah huan atana neih laite ngei
pawh hi ramchhia (Barren land) ah changin thlai chinna tlak loh hul hual
a lo ni mai ang.
Theih chu nise, tun fur thing tiak phun hun atangin hetiang hian
thing phun uar nise a tha khawp ang.-
A. Vau leh tuna vah bak ramah te hian thing hmantlak , nakina hmanrua
atana la tha tur leh Sava leh nungcha dangte tlan atan heng thingte hi
phun ila
1) Ngiau, ( Michelia Champacca )
2) Khuangthli (Biscofia Japonica )
3) Thuamriat (Alstonia scholaris)
4) Reraw (Terminalia chebula)
5) Phunchawng/ Pang ( Bombax ceiba)
6) Tei ( Cedrella toona)
7) Lenhmui( Sigigyam species )
8) Thlanvawng( Melina arboria)
9) Theiriat (Artocarpus chaplasha)
10) Herhse (Mesua feria)
11) Kangtek( Albizia procera)
12) Banphar( Anthocephala cadamba)
B. Kawng hrulah leh Thlam bul velah, daihlim atan leh parmawi atan
1) Makpazangkang( Par sendang)(Cassica nodusa)
2) Makpazangkang( Par eng)(Cassica fistula)
3) April Par(Delonix regia)
4) Herhse(Mesua feria)
5) April par pawl(Jacaranda Species)
6) Theihai (Mangifera indica)
7) Theichhawl(Sagigyam Cumini)
8) Neem(Azadarachta indica)
9) Lamkhuang(artocarpus heterophilus)
10) Krismasthing (zarthlawk chi)(Polyalthia longifera)
11) Krisamasthing (Zar uai chi) (Polyalthia pendula)
12) Chawnpui (Terminalia speciosa) leh a dangte.
Thing phun tangkaina chu kan sawi tawh bakah lei khuhtu atante
, lei chhunga hnawng siamtu atan te, boruak tihrisel atan te,ram tihtui
nan te, tuihna siamtu atan te leh mihringte min tihlimtu atan te an ni
bawk.
TRICHOGRAMMA JAPONICUM
(Biological Control atan)
HMAN UAR A THA
H. Neihchhunga AEO
Kawlkulh Circle
Kan buh leh thlaite hian eichhe theitu rannung chi hrang hrang an ngah
hle mai a, chung rannung lak atanga an him theih nan kawng hrang hrang kan
dapin Damdawi (chemical ) chi hrang hrangte pawh kan hmang thin . Heng
damdawi chemical hmante hian thatna leh tangkaina tam tak nei thin bawk
mahse, hman thiam tawk te a harin mihring tan thlenga pawi thei hman palh a
hlauhawm hle a. A bikin kan nitin mamawh Buh kan nunna ber ni bawk eichhe
thintu, stem borer leh case worm te ven theihna tur , damdawi (chemical)
hman kher ngai lova, Trichogramma Japonicum Agiculture Department in
loneitute tan hmasawnna ropui tak a va ni em. He rannung te tak te tangkai
dan a taka kan chan tlem ilo thlir zui teh ang.
Kawlkulh khuain Leilet a neih hlawm that ve na ber chu CHHIMLUANG
PROJECT kai ramdang leilet te nena tehkhin chuan sawi thama zau leh lian a
nilo nain a ram a la upa lo va, buh pawh a zim ngaihtuah chuan a thar hlawkin a
thar tha ve viau thin. Amaherawhchu, kan sawi tak rannung (stem borer te leh
case worm) te avangin kan thar beisei leh tum ang kan thei lo fo thin a.
Damdawi (chemical) chi hrang hrangte hmangin theihtawp kan chhuah pawhin
beisei ang hehu in a sawt lemlo bawk. Amaherawhchu , nikum 2003 june thla tir
lam khan kan hotute thahnem ngaihna avangin Deputy Director (Extension)
hovin Agriculture mithiamte rawn hruaiin Kawlkulh hmunah Training min rawn
neihpui a, chumi azarah chuan he rannung (Trichogamma Joponicum ) hman
dan leh hman tur te pawh min ngaihtuah sak theih thute kan lo hre ta a, a tul
ang tih theih ang anga bawhzuina kan han hmang ve ta a,a tangkai dan chu mit
ngeia hmuh theih a niin kan buh tharah a lo lang chhuak ta a ni.
Kum kalta lamah kha chuan, damdawi chi hrang hrang hmanga kan
enkawl chung pawhin buh hnah, rannung a ei nasat avanga rang ruai mai a tam
em em a, chu chuan a than tur angin buh a ti thang thei lova, a len tur angin a
lian hek lova. Tin, buh a lo vui a, a eitu avangin buh vui a si nasa em em a, buh a
thar hlawk thei lova, a thar chhun pawh a ei a tlo lo bawk.
Amaherawhchu , Trichogramma Japonicum (rannung ) kan dah chinah
chuan kan buh ei chhetu kha an chaw atan an hman tak avangin buh a lo hrisel
a, buh hnah rang rek ruk kha a awm ta lo va. Buh vui a hriselin a thar hlawk a,
tin, a si a tlem tak avangin ei pawh a tlo ta a ni.
Tichuan , kum 2002 a buh thar record aiin kum 2003 buh thar record Tin
2114 laiin a lo pung ta a. Leilet neitu zawng zawng zinga pakhat chauh tih loh
chuan kum hmasa an khum vek bawk a ni. Fur laia tuilianin leilet tuikawngte
tichhiain buh hmun tam tak tiau vaivutin khuh bo lo selang chuan hei aia nasa
leh tam zawk hian kan khum ngei ang tih hi thil chiang a ni bawk. Tin, hei bakah
hian tlangram lo (jhum) ah pawh enchhin a ni a, leilet ang bawkin a tangkai em
em a ni tih hriat chian a ni bawk. Buh ching thin tu zawng zawng ten kan buh a
lo hrisel zawk nan leh a lo thar tam zawk nan hman theuh tum ila, Department
lam pawhin mipuite mamawh phuhruk turin theihtawp a chhuah zel dawn a,
tam zawk leh hlawk zawka buh kan thar theihna tur a nih ngei ka beisei.
FARMERS TOUR IN ARUNACHAL PRADESH AH
P. Lalthansanga
Haulawng
Agric Agriculture Department remruatna in Loneitu Mi 19 zet maite leh min
hruaitu pakhat, Pu Ngurrinsanga, AFO hovin mi 20 zet mai te chuan Arunachal
Pradesh a loneitute hmun pawimawh leh kan hlawkpuina tur hmunte kan fang
a, chu kan fan chan chin chu zoram hmun hrang hranga kan loneitu puite lo
hriat ve atan report kan pe ange. Dt 5.12.2003 a chhuak tura ruahman kan nih
laiin, kan sawrkar thar in form tur chungchangah party pathum ten
khawlhkham an siam avangin a chhuah a han chhuahna chi rual a ni lo va. A tuk
6.12.2003 tlai dar 4:30 PM ah capital travel bus in kan chhuak ta zawk a ni.
Tluang takin 7.12.2003 ah Guwahati kan thleng a, hemi ni vek tlai lam dar 6 :
00 ah Arunachal panin kan chhuak leh nghal a, kan kal tumna hmun hi an
khawpui ber a ni lo va, an khawpui thlen hmaa awm Naharlagun a ni a, an state
capital nen hian a inzawm a ni deuh mai e. Zing takah kan thleng a, min hruai
ten Hotel Alena hmunah min hruai thleng a, he hotel hi tunhma deuhte kha
chuan Hotel lar leh nuama an sawi a ni. Mi 20 te hi chu mipui kan tling nain, min
thleng zo khawp mai. Kan thlen ni tlai lampangah Arunachal Agriculture
Department atangin A.D.O nu fel em em mai hovin an sorkar ram fang turin min
rawn lam a. He kan han kalna hi Sorkar Seeds farm a niin, hemi hmunah hian
thil bengvar thlak tak tak min entir a, mit a tlai ngei mai, chung an thil min entir
te chu.
1) Seed Treater : Hei hi thlai chi a bik takin buh chi
damdawia sawngbawlna a ni.
2) Seeds Grader : Thlai chi a tha chauh lak hranna a ni, I ti
mai teh ang.
3) Seeds Divider : Thlai chi inpawlh lak hranna te.
4) Germunation tester : Hei hi thlai chi 100 zela a that dan tehna
a ni.
Tin, Distill water siamna te pawh min entir bawk a. Beng a ti var ngei mai. He
seeds farm ah hian anmahni state chhunga an chin tur buh chi pawh tam tham
tak an thar chhuak a, kan han kal lai hian an buh thar, a chi tur te chu bag ah
thunin an lo pack vel mek a, tin, Black gram te, Mustard Oil seed te an ching a, an
buh chin hi chithum : Mosuri, Kaushal leh Lakhsori te an ni. An chin dan leh an
tharchhuah zat kim chang takin min hrilh bawk a ni. He seeds farm hi a hming
chu ‘Songjuli Govt Seeds Farm’ a niin Pampumpare District a awm a ni. A zau
zawng 100 Ha. a ni. 9.12.2003 ah an hmun pawimawh pakhat ‘Ziro’ fang turin
kan chhuak leh a, he hmun hi Naharlagun atangin 220km a hla a ni. Tourist
hmun nuam tak a ni a, a san zawng hi 5000-6000ft. vel a ni. Kan thlen veleh
field min tlawhpui leh nghal a. Helai Zero hmunah hian thil chhinchhiah tlak
deuh mai leh anmahni pawhin an chhuan em em mai a awm a, chu chu hei hi a
ni. An leilet hi Paddy Cum fish culture ah an siam a, an chhawr em em a. A
chhuan pawh an chhuang hle. North East State ho zingah langthama ti
awmchhun an ni. Hemi an Paddy Cum Fish culture chungchang hi sawi turin
japan ram atangte pawhin an rawn sawma , sawi hona ah paper present te
pawh an lo han pe hial tawh a ni.
A tuk 10.12.2003 ah Naharlagun lamah kan chhuk thla leh a,
kalkawngah kan tluang vak lo va, zing chaw kan thlenna hotel ah tlai lam dar
3:00 ah kan ei hman hram a ni. A chauh thlak angreng hle, kal lam ai chuan kan
zia deuh e, kan kal lam buh driver in Motor horn hmehrik nachang a hre lutuk
kha chu kan ning tlang a ni e. Mut chhuak em em kan hotupa pawh a tang hru
reng mai a nih kha !!!
Ni 11.12.2003 ah an khawpui min fanpui leh a, hengah te hian mit titlai tu
tam tak min tlawhpui a ni. Arunachal ah hian Tribal ti mai ang hnam hrang te te
126 lai an awm a, an hmanlai nunzia an la hlat lo hle niawmin kan hmu a, rang
biai buaia inchei te, chem sei pui pui bah ruang mai te an la ching. Hmun
pakhatah chuan ar a an inthawina hmanrua pawh kan hmu a ni.
A tawp ber atan , kan sawrkarin hetianga keini loneitute tana hun
remchang min siamsak hi kan lawmzia kan sawi zo mai seng hauh lo mai. Mi
mawl te te kan ni a, kan sawtpui em em tur thil hetianga min ruahman sak hi
kan lawm em em a ni. Ngaihdan hrang nei thiau mi 20 dawn lai patling taka min
huikhawmtu kan Pu Ngurrinsanga, AEO chungah tak pawh hian kan va lawm
em. Ni 13.12.2003 tlai lam pangah Aizawl hlim leh dam takin kan lo lut leh a,
him taka min hruaitu Pathian chungah pawh lawmthu kan sawi bawk a ni.
KEIMAHNI
‘A’ PROMOTION ETC :
1.Heng kan thawhpui SAS-II te hi SAS-I ah an kaisang a, kan lawmpui em em a
ni.
Chungte chu :
1) Pu M.K . Purkayastha - A.E.O Chawngte
2) Pu F. Malsawma - A.E.O Thingdawl Agril. Farm
2. Heng kan thawhpui SAS III te hi SAS-II ah an kaisang a, kan lawmpui em em
a ni.
1) Pu R . Vanlalsiama - Ratu Circle, DAO Aizawl
2) Pu R. Laihnuna - Bukpui Circle, DAO Kolasib
3) Pu H. Thanzuala - Bualpi Circle , DAO Lunglei
4) Pu Lalthangkhuma - Lunglei Circle, DAO , Lunglei
5) Pu H. Lalramhluna - SDAO Office , Mamit
6) Pu R Zothanmawia - Dte. Of Agriculture (CH & M.I)
7) Pu Dononjoy Chakma - Thingfal Circle, DAO Lunglei
8) Pu Thangluaia - Thingsulthliah Circle, DAO, Aizawl
9) Pu T . Ngurkhuma - DAO Office , Mamit
10) Pu K Chhungrema - Teikhang Sub-Circle, DAO , Champhai
11) Pu Laldawngliana - Sairang Circle, DAO, Aizawl
12) Pu PC Lawmzuala - Lungsen Circle, DAO, Lunglei
‘B’ TRANSFER & POSTING
Sl.No
Name & Designation
Place of transfer & Posting
1
Pi. Laldinpuii, SDAE (Hqrs)
Directorate Of Agri. & M.I ,
Aizawl
SDAE (M.I) Aizawl
2
Pu Lalchhanliana
A.E (M.I), Dte. Of Agriculture
& M.I
Aizawl
A.E (M.I), Dte. Of Agriculture & A.I
bakah SDAE (hqrs)
Dte. Of Agriculture & M.I, Aizawl.
3
Pu M.S. Thlamuana, G/S
SDAO Office , Zawlnuam
G/S, SDAO Office.
Kawrtethawveng
4
Pu Laltlanmawia, PTO
ITC , Hnahthial
PTO, SDAO office , Serchhip
5
Pi Lalhlimpuii, LDC, SDAE
(M.I)
Serchhip
Office LDC, Agronomy Section,
Dte. Of Agriculture & Minor
Irrigation, Aizawl
6
G/S VLW/A.D / Mi 10 , ITC Hnahthiala Training te chu tha taka
pass in an lo chhuak ta a,an post ngai theuhah dah leh an ni.
C PENSION
1. Pu. V. Lianchunga, J.E Minor Irrigation chuan Ni 31.3.2004 khan pension
in min chhuahsan ta.
2. Voluntary Retirement Rules , 2001 angin heng kan thawhpui Driver te hi
29.2.2004 atang khan pension in an chhuak ta a, ni 1.3.2004 khan
Agriculture Conference Hall , Aizawlah a huhovin
AGOSA in an thlah a ni.
1) Pu Lalhmingthanga - Driver
2) Pu R Laltanpuia - Driver
3) Pu Malsawma - Driver
4) Pu Lalnghakliana - Driver
5) Pu Lalchhandama - Driver
D SUNNA
Pu Raltawnga , Peon, Diltlang Circle, Lawngtlai SDAO hnuaia thawk chu Ni
13.2.2004 khan a boral a, pawi kan tiin, a chhungte kan sunpuiin kan tuarpui em
em a ni. A chhungte Pathianin thlamuan a awmpui zel turin kan duhsak a ni.
E PAWIMAWH DANG :
1. PU H.RAMMAWI , HON’BLE MINISTER IN AGRICULTURE OFFICER TE
MEETING A NEIHPUI :
Ni 6.1.2004 Dar 10:45 AM khan Pu H. Rammawi, Hon’ble Agriculture
Minister chuan Directorate of Agriculture & Minor Irrigation a tlawh a. Director
Of Agriculture & Minor Irrigation office Chamber ah Agriculture Officers
meeting a ko nghal bawk a. He meeting hi Pu R.K. Thanga , Commisioner,
Agriculture etc. in a kaihruai a ni. Agriculture officers an kalkim hle a ni.
Pu R.K. Thanga , Commisioner, Agriculture etc. chuan Minister leh officer
kal khawm te chu kumthar chibai a buk a, “ Kumthar leh Minister thar kan lo nei
ta hi a vanneihthlak em em a, Agriculture Department a officer te hian Office
timing kan vawng tha tur a ni a, Agriculture hmasawnna turin kan tang tlang
chho zel tur a ni . Kum kalta a hna tha tak leh taima taka kan thawk angin
Loneitute changkanna turin hna kan thawk chhunzawm zel tur a ni” a ti.
Pu. H. Rammawi, Hon’ble Agriculture Minister chuan Officer kalkhawmte
kum thar chibai a buk kim vek a, thu a sawi zui a. “Agriculture enkawl tura
hotuten min dah takah chuan kan thahnem ngaihna te, kan thiamna te, kan
thawh khawm tlang zel anga, Mizoram ei leh bara a lo intodelh theihna tur leh
loneitute an hamthat chhoh zel theihna turin hma kan la chho zel tur a ni. U.T
(1972) kan nih atanga state puitling kan lo nih hnu tun thlenga han thlir hian
duhthusamin Mizoram hian hmasawn lo mah ila, kan hmasawnna hi a tha in a
takin hmuh tur a awm tawh a. Agriculture Department a hnathawktu zawng
zawngte leh loneitute hian tum dan inhriat pawh tawn sak zelin tan tlan a ngai
chho hle zel dawn a ni. Pathianin Zofate hnenah hmasawnna tura ngaihtuahna
thar min siamsak zel ka beisei a, Agriculture Officer ho te pawh hian
ngaihtuahna thar hmang zel ula , mirethei te an changkan theihna turin leh ram
a lo changkan theihna turin hmathar lain, loneitute hlawkna tur zawnga hmalak
hi intihtur a ni. Mizoram lo dinchhuah na tur chu Agriculture leh Horticulture hi
hi a ni a, khawvel hmasawn chho zel nain ke penna tur thar min siam sak zel
angin, kalphung thara kan kal a tul ta a, eng thlai nge kan chin ang, engtinnge
kan enkawl ang tih hi kan mithiamte ngaihtuahna hmanna tur a ni. Market
Prospect base in thlai chin kan tum zel ang a, Government of India Policy hi tih
hlawhtlin mai nilovin, lehkhalh kan tum tur a ni. Chutiang a nih theihna tur
chuan keipawh lo neitute thianah tangin, field ah a tam thei ang berin kan
hnathawh leh kan hmasawnna hmu turin kal ka tum a ni” a ti.
He Officer meeting ah hian Dr.O.P. Singh , Director of Agriculture & Minor
Irrigation leh Pu L.R. Laskar, IAS Marketing Board Secretary in thu an sawi bawk
a, thingpui tui tak inhona an nei bawk.
He meeting an neih zawh hnu hian Video production Unit,Directorate Of
Agriculture a mi pawh a tlawh kual nghal a ni.
2.RENGDIL BUH ZA LAWM :
Ni 8.1.2004 (Nilaithawhtan) khan kum 2003 a Rengdila Buh Za lawmna
neih a ni. Khuallian Dr. O.P.Singh, Director Of Agriculture, Crop Husbandry &
Minor Irrigation & Research & Education a ni. Rengdilah hian in 300 a awm a,
mihring 1441 an awm a. Loneitu chhungkua 128 an awm a, Buh phur za chuang
nei chhungkua 44 an awm a. Buh kham nei zat chhungkua 100 an ni a, phur
tharchhuah zat chu phur 8613 ( 1291.95 qtls) a ni. Khuallian Dr.O.P.Singh ,
Director of Agriculture, Crop Husbandry , Minor Irrigation & Research &
Education chuan Agriculture
Department hmingin Rs.20000/- a hlan a ni.
3.PI DARI LUI MINOR IRRIGATION PROJECT HAWN A NI:
Ni. 9.1.2004 (Zirtawpni ) khan Pi Dari lui, Teirei valley, Darlak a mi chu
Dr.O.P.Singh, Director Of Agriculture, Crop Husbandry & Minor Irrigation &
Research & Education in a hawng/ Commisioned. Pi Dari lui minor Irrigation
project, Teirei valley hawn ni hian Project Technical Report hi Er. Laldingliana ,
Divisional Agril.Engineer, Aizawl irrigation in a pe. Command area 100 Ha. a ni
a, Rs.98.75 lakhs senga he Minor Irrigation Project hi siam a ni a, Minor
Irrigation Project siam thui zawng (Length of channel) chu 7.350 kms. a ni.
4.PU H.RAMMAWI, AGRICULTURE MINISTER HOVIN AGRICULTURE
OFFICERS MEETING NEIH A NI:
Ni.13.1.2003 (Tuesday) khan Pu. H.Rammawi, Agriculture Minister hovin
Agriculture Officers Meeting nilengin neih a ni a, he officers meeting hi Pu.
R.K.Thanga, Agriculture commisioner,Govt. Of Mizoram in a kaihruai a,
Agriculture Officers te an kal tha hle a. Zoram ei leh bara a lo intodelh theihna
tur thil pawimawh tak tak an sawi hovin an duang chhuak a ni.
5.PU R.THANSANGA , DIRECTOR OF AGRICULTURE, RESEARCH &
EDUCATION PENSION THLAHNA :
Kum 21 lai Agriculture Director hna lo thawk tawh. Ni 31.12.2003 a
pension chhuak chu Ni 21.1.2004 (12:00 Noon 4:00 PM) khan Agriculture
Officers & Staff te chuan an thlah a, thingpui inhona te neih a ni.
6.AGOSA BULTUMIN KUMTHAR INHMUHKHAWMNA-CUM DR.O.P.SINGH,
DIRECTOR PUITLING HLANKAI LAWMNA :
Ni 9.2.2004 dar 1:30-4:00 PM khan Mizoram Agriculture Officers and
Staff Welfare Association ( AGOSA) bultumin Kumthar inhmuhkhawmna-cum-
Dr.O.P.Singh Ni 16.10.2002 a Director puitling (Director Of Agriculture, Crop
Husbandry & Minor Irrigation ) a nih lawmpuina inkhawm hlimawm tak,
Agriculture Conference Hall, Aizawl ah neih a ni.
Mizoram Agriculture Officers & Staff welfare Association bultuma
Agriculture Department kumthar inhmuhkhawm cum-Dr. O.P. Singh , Director
Of Agriculture puitling lawmna nih hi Dr. H. Saithantluanga, Vice Chairman,
AGOSA in a kaihruai. Agriculture Department a thawk Officers & Staff te chu an
kal kim tha hle a. D.A.O leh D.A.E te pawh an kal tha hle a, kan vaiin 400 vel kan
kal a ni.
Pu.B.Dawngliana , Deputy Director (Admn) chuan Department leh AGOSA
aiawhin thu a sawi a, “ Dr.O.P.Singh hian ni 16.6.1973 atang khan work in
Rehabilitation Ministry , Andaman & Nicobar Island ah Sr.Soil Survey hna a
thawk tan a, 16.51976 ah Mizoramah Asst. Soil Chemist ( ASC) hna a rawn
thawk a. Ni 17.4.1980 ah ASC atangin Soil Survey Officer ah a kaisang a. Ni
5.10.1983 ah Project officer, Watershed Management (NEC) ah a kaisang a. Ni
6.11.1984 ah Deputy Director (Soil Surveyer ) hna a thawk leh a, Ni 19.1.1990
ah Joint Director ( Land Use Board) ah a kaisang leh a, Ni 25.5.1999 ah Director
Of Agriculture & Minor Irrigation charge a la a. Ni 10.4.2000 atang khan
Officiating Director Of Agriculture & Minor Irrigation ah dah a ni a. Ni 1.10.2000
ah Director Puitling ( Director Of Agriculture, Crop Husbandry & Minor
Irrigation) ah hlankai a ni ta a. Dr.O.P. Singh hi mi hawiher zau leh mi zaidam,
lungawi taka lo neitute leh staff dawrtu a piangte tha taka lo lawm thiam mi, mi
rinawm leh taima, sawrkar rintlak tak, Agriculture Department hotu kan nei hi
a vanneihthlak a ni. Director tha leh hnathawk chak a nih theihna turin Officers
Deputy Director ( Extension) Cum- Gen. Secretary AGOSA te, Pu .K.Laltanpuia,
AAI-Cum- Gen. secretary , MAESA te leh Pu F. Sangkhuma, T.O ten Dr.O.P.Singh
taimak zia Mizoram tan CSS pawisa central a a plan & scheme thiam taka siama,
a nawrchhuah hnem zia te mi zaidam a nihzia te, India ram Scientist
chhuanvawr thlan chhuah 50 a a tel thu te, Loneitute leh a staff te tan a tangkai
zia te, thlai chi thar Zoram tana chin tur a lakchhuah dan te, Zoram tan Director
Of Agriculture tangkai tak a nih angin, a la tangkai zel tur thute an sawi hlawm a
ni.
Rev.Liandawla, Vice chairman, MIP chuan hunserh a hmang a. Dr.O.P.
Singh hi a sawitu a piangin mi taima leh mi tha a nih thu in sawi vek mai a,
lawmawm ka ti hle mai a. A thiamna leh finna te Mizoram tan a chhawr tangkai
tawh thin a, a la chhawr tangkai zel dawn a, Director chak tak kan nei hi a
lawmawm ka ti a. Ministry tharah hian M.I.P ah mau (bamboo) pawh tel dawn
a. M.I.P ah Nodal Department Head a nih avangin a tangkai em em zel dawn a ni”
a ti.
He meeting hi Zaithiam Lalremruati’n zaiin a awi reng a, Lawmthusawina
(vote of thanks)- Pu .R. Zoramthanga, AAIO-cum-Fin.Secretary, AGOSA a nei a,
lawmthu tam tak a sawi zingah “ Dr.O.P. Singh chu AGOSA Chairman a nih
atangin tun thlengin AGOSA tan pawisa tam tak thawhtu a nih avangin lawmthu
a sawi . Chumi hnuah Dr. O.P.Singh, Director puitling a kaisan lawmna ruai
hlimawm tak theh hona neih zui nghal a ni bawk.
7.PU R.K.THANGA , COMMISIONER IN FIELD VISIT A NEI:
Pu R.K. Thanga , IRTS, Commisioner, Agriculture & Horticulture
Department. Govt.of Mizoram chuan chhim lam pang Sangau, Lungpher, Saiha,
Phura, Lawngtlai, Diltlang, M.Kawnpui, Vathuampui, Chamdur Project leh
Balisora (Tuichawng kam ) te a tlawh a. Agriculture Leh Horticulture mithiamte,
leh Engineer ten karkhat chhung (1-6.3.2004) hian an tawiawm a, chhim
lampang a fannaah hian Agriculture Department hmalakna tur Leilet siamthar
tur leh siam that ngai te, tuilak (Irrigation) na tur te leh Horticulture
Department hmalakna tur hmunte thlir ho leh en ho a ni. Heng a tlawhna
khuaah te hian khawtlang hruaitu leh V.C leh mipawimawh dangte nen
inkawmhona tha tak neih zel a ni a. Pu R.K. Thanga hian inkawm honaah
Mizoram sawrkarin ei leh bara hmalak a tum dan leh hmachhawp a neih mekte
sawiin sawrkara mipui/loneitu te innghat ngawt lovin. Mihring sum hlu chu
taimak a ni” tih hi thupuia hman a duh thu a sawi a, hlawhtlinna tak tak chu
Loneitute/ Huan neitute kutah a innghat nasa zawk a ni. Loneitu/Huanneitute
hnenah “ Intodelh mai chauh tum lova, hralh chhuah tham te pawh thar kan tum
a hun tawh a, hnianghnarna lam kan tinzawn zawk tawh tur a ni” a ti bawk.
Hmalak dawnin Plan & Scheme Ruahmanna fel tak neih a tul thute, thlai chin te
pawh awmze neia chin-thlai chhe hma deuh leh chhe har deuh awmna a zira
ching thiam / thlang thiam turin a fuih bawk. Sawrkarin Organic Farming lama
kal a tum thu a hrilh bawk a, tun atanga hma la tan a, hnim hnah tawih leh ran
ek hmanga thlai chawma/ching uar turin a fuih bawk.
Sawrkar sum indaih loh avangin mipuite pawhin Sawrkara innghat
ringawt lovin Sawrkar kan puih let ve theihna kan zawn a tul thute-mi taima,
hnathawk tak tak te Sawrkar leh Department in a ngaihthah ngai lova, a
chhawmdawl zel ang a ti bawk.
A huho/ Society te din a, hmalak a nih loh chuan thui tak thlen a harsa a,
society din turin mipui/Loneitute a chah bawk.
Phura ah Palak left Bank Minor Irrigation Project 20 Ha / Leilet (
potential
Area) chawm thei tur zawh tep a tlawh nghal bawk a, hman tlak ngeia he Minor
Irrigation Project hi zawh a nih theih nan a thawk tute leh Department
Engineer te a chah ngun hle.
A tlawhna khuate hian an lo lawm thiam hle a. loneitute/huanneitute
hian an harsatna tam tak an thlen a, chung zinga pawimawh zualte chu :
Inkalpawhna kawngtha, tuilakna (Irrigation ), thlai chi leh thlai tiak a hun taka
pek te leh Electric Connection te.
Diltlang khuaah chuan an Lawi 80 vel zet ti ral a, Co-Operative Society din
a, leilet neitute inko khawm a, an lawi hralhna man a tractor/ Power tiller lei an
tum thu Commisioner hi an hrilh bawk.
Hawn kawngah I.T.C leh K.V.K Hnahthial a tlawh nghal a, Principal te nen
hmalak vat dan tur an sawi ho.
8.PU.H.RAMMAWI, AGRI.& HORTI. MINISTER HOVIN ORGANIC FARMING
TIHHLAWHTLIN DAN AN SAWIHO :
Ni 22.3.2004 1:00 PM atanga tanin, Horticulture Conference Hall-ah
Agriculture leh Horticulture Department a Officer te leh Regional Research
Laboratory (Council of Scientific & Industrial Research) Jorhat, Govt.of India
atanga Agriculture Scientist pathum Dr.R.K.Sharma, Dr.P.B. Kanjilal,
Dr.R.K.Adhikari te chuan Mizoram leilung hman tangkai dan tur te, eng thlai nge
Mizoramah chin atan tha ang tih leh Organic Farming tihhlawhtlin theih dan tur
an sawi hova, He meeting pawimawh tak hi Pu R.K.Thanga , Commisionet,
Agriculture & Horticulture in a kaihruai a ni a, Organic Farming pawh hi kan ti
hlawhtling ngei tur a ni.” a ti.
Chief Guest Pu H . Rammawi , Hon’ble Minister , Agriculture &
Horticulture etc. chuan a duh ang leh a ngenna anga, Regional Research
Laboratory , Jorhat, Govt Of India atanga Mizoram leilung hman tangkai dan tur
leh Organic Farming tihhlawhtlin dan tur zawnga Scientist lokalte chungah
lawmthu a sawi a. Duhsakna thilpek , Mizo kutchhuak te pawh Agriculture
Scientist pathumte hnenah a hlan a ni. Chief guest chuan, “India ram leh
khawvel ramah pawh Organic Farming hi an uar em em tawh a, Organic
Farming a thlai thar chhuahte hi mihring tan a tha in, a tui pawh a tui bik a,
Mizoramah pawh Organic Farming hi tih uar tum a ni a, Mizoram hi Organic
Farming State ah kan la awm dawn a ni. Organic Farming a lo hlawhtlin theihna
turin Area- wise a hmalak tum a ni dawn a, tun atanga kum hnih/ kum thumah
chuan Organic Farming hi Mizoramah kan tihhlawhtlin theih ngeina turin tan
kan la dawn a ni,” a ti.
Regional Research Laboratory ( Council Of Scientific & Industrial
Research) Jorhat, Govt. Of India atanga Agriculture Scientist lokalte
Dr.R.K.Sharma te, Dr. P.B. Kanjilal te, Dr.R.K.Adikari te chuan, Phawngpui
tlangdung leh chhimlam leh Champhai, Khawzawl etc. an fanna chan chin te an
sawi . “Mizoram leilungah hian thlai chi hrang hrang hi a tha theiin a lang a,
taima takin hma kan lak a tul a ni. Leilung hman tangkai dan tur leh thlai chin
dan tur dangte chu la thlan fel tur a ni dawn a ni.” an ti bawk.
Dr.O.P. Singh , Director Of Agriculture leh Pu. Samuel Rosanglura,
Director Of Horticulture te pawhin Mizoram leilung hman tangkai dan tur leh
Organic Farming tih hlawhtlin dan tur thute an sawi bawk.
Agriculture leh Horticulture mithiam Officer kalkhawmte leh President,
AMFU te pawhin Mizoram leilung hman tangkai dan tur leh Organic Farming
tihhlawhtlin dan tur an sawi hlawm a ni.
Pu T. Sangkunga, Jt.Secretary, Agriculture etc. in lawmthu a sawi a ni.
9.PU H. RAMMAWI, HON,BLE MINISTER, AGRICULTURE IN RODENT
SPECIALIST A CHAH CHHUAK
Pu, H.Rammawi, Hon’ble Minister,Agriculture etc, thahnem ngaihnain
Agriculture Department , Govt. of Mizoram chuan Dr.Ken Aplin, Rodent
Specialist, Common Wealth Scientific & Industrial Research Orhaganisation
(CSRIO) , Australia chu Mautam lo thleng tur leh Sazu lo puang tur zir turin Ni
20.3.2004 khan Aizawl a lo thleng a, Dr.Ken Aplin , Roden specialist hi Asia and
Pacific Regions a Sazu lo puang harsatna thlentu sutkian dan zawng (research)
hna thawk mek a ni a, Asia and Pacific Regions ah chuan Sazu lampang zirna lam
kawng ah mithiam chungchuang a ni. Myanmar, Bangladesh, Indonesia,
Vietnam, Laos etc, a Sazu puang chung chang a zin kual thin a ni a, tun tum
Mizoram a chah chhuah a ni hi India ram Sazu puang chung chang chiangkuang
taka rawn zirna hmasa ber a ni.
Mizoram ang bawka Sazu puanga Mautamna lo thleng thin ram Laos ah
tun hnai lawk khan zin kual a, an harsatna lo sutkian sak tawhtu a ni a, kan hma
lawka Sazu lo puanga, mautam avanga harsatna lo thleng tur pawh chiangkuang
takin a zir a, harsatna lo thleng tur tihkian dan pawh a hmuh chhuah ngei a
beiseiawm a ni.
Ni 24.3.2004 khan Mizorama a hna rawn thawh tur thawkin Lengpui
(Dialdawk) ah a kal , Mizoram a a cham chhungin Serchhip leh Lunglei
tlangdung a tlawh a. Ni 20.3.2004 atanga 31.3.2004 chhung Mizoramah a cham
a ni. Mizoram khaw hrang hrang a tlawh a, a zin chhung zawng hian Pu James
Lalsiamliana, Asst . Plant Protection Officer, Directorate Of Agriculture, Aizawl
in a hruai a ni.
Mizoram a a cham chhung hian Mautam lo thleng tur leh Sazu lo puang
tur chung chang thua harsatna sutkian dan kawng mithiam te nen an sawi ho a
ni.
10.EXCHANGE VISIT OF FARMERS TOUR :
Mizorama Progressive Farmers mi 21 thlanchhuahte chu Ni 2.2.2004
atanga 16.2.2004 inkar chhung khan west Bengal State ah an zin a, Mi 21
thlanchhuah bak te chu Ni 14.2.2004 atanga 28.2.2004 inkar chhung khan
Assam State ah an zin bawk. He Exchange visit Of Farmers Tour hi Officer fel tak
takin an kaihruai a ni.
11. NORTH EAST TRADE EXPO -2004:
DONER leh ITPO tangdunin a buatsaih North East Trade Expo -2004
Pragati Maidan, New Delhi a Ni 18.3.2004 -21.3.2004 neihah Agriculture
Department, Govt . Of Mizoram thlai tharchhuah chi hrang hrang leh thlalak
(blow-up) te zuk pholan ve a ni. Dr.Lalmuanzovi , Instructor leh Pu
Tlangtinmawia Zote, AEO te Agriculture Department aiawhin an kal a ni.
Mizoram Team zingah Best Inovative Award an rawn dawng a a lawmawm em
em a ni.
12.EXTENSION FUNCTIONERIES TOUR :
Directorate of Extension, Ministry Of Agriculture and Co-Operation, New
Delhi leh Agriculture Department, Govt. Of Mizoram tang dunin Extension
functioneries Tour hetiang in neih a ni.
1. Gujarat State
2. New Delhi
3. Sikkim
13. EXHIBITION ON NORTH EAST AGRO-RURAL INDUSTRIES AND
DEVELOPMENT :
Mizoram a Progressive Farmers 20 thlanchhuahte chu, anmahni hruaitu
Agriculture Officer fel tak te nen Guwahati a Exhibition on North East Agro-
Rural Industries & Development ni 14.2.2004-17.2.2004 neihah an zu kal a, a
zuk kalte hian nuam an tiin, hlawkpui ngeiin an inring a ni.
14.WORKSHOP ON VERMI-COMPOSTING :
Ni 24-25.2.2004 khan Agriculture Conference hall ah Workshop on
Vermicomposting” neih a ni a. Farmers 20 leh Agriculture Department,
Horticulture Department, A.H & Vety Department & Soil & Water Conservation
Department atangin Officer 40 an tel a ni. Mizoramah Vermicomposting (
Changpat hmanga leitha siam dan leh hman tangkai dan ) hi tih uar tum a ni a,
hma la turin ruahmanna siam mek a ni. Heng bakah hian a beh bawm Bio-
fertilizers leh Bio-Pesticides hmanga thlai thar chhuah hnem dan tur ngaihtuaha
hmalak tum a ni bawk. He Workshop hi Agriculture & Minor Irrigation
Department, Govt.Of Mizoram leh Directorate Of Extension, Govt.Of India ,
N.Delhi nen tangkawpa buatsaih a ni.
15.GROUP ‘D’ TEN HRUAITU AN THLANG :
Dt. 13.2.2004 a Agriculture Department hnuaia Group ‘D’ Association
hruaitu kalkhawmte chuan heng a hnuaia mite hi kum 2004-2005 chhunga
hruaitu atan a ruat thar a ni. :
President - Pu F.Lalramliana
Vice President - Pu Rindika
Secretary - Pu Thanmawia
Treasurer - Pu A.Liankima
Committee Members
1. Pu nghilhlova
2. Pu Remmawia
3. Pu K.Lalfela
4. Pu Lalremtluanga
5. Pi Ramsawilaii
6. Pu Lalringa
7. Pu Vanzika
Heng bakah hian auditor atan heng mite hi ruat an ni :
1. Pu Chhuanvawra
2. Pu Chhawntluanga
Adviser Pu . R. Zoramthanga
16.GROUP ‘D’ TEN ACP ORDER AN HMU :
Agriculture Department, Govt.of Mizoram a Group ‘D’ kum 24 thawk chin
mi 19 te chu Assured Career Progression Scheme for Isolated Post dan hmangin
an hlawh Rs.3050-75-3950-80-4590/p.m ah tihsan sak (upgrade) an ni.
17.GROUP ‘D’ TEN ACP ORDER AN HMU :
Agriculture Department , Govt.Of Mizoram a Group ‘D’ kum 12 thawk chin
mi 82 pawh Assured Career Progression Scheme For Isolated Post dan hmangin
an hlawh Rs.2750-70-3800-4400/p.m ah tihsan sak (upgrade) an ni bawk.
18.HLAWHTLINNA LAWMAWM
Lalrinliana DAO Aizawl.
Agriculture and Minor Irrigation Department Govt.Of Mizoram chuan
Mizoram fur ruahtui ngam tur leh fur (Kharif) laia chin/thar theih tur zikhlum,
BAHAR Variety Nunhem Company atangin a la chhuak a. He zikhlum hi Khanpui
khuaah 2003 fur lai khan chin chhin a ni a, thlasik Zikhlum ang thoin fur lai
pawhin a thar theih tih hmuhchhuah a ni. Variety dang ang lo taka fur lai pawha
a hlum a ruh thei leh ruahtui (hnawng) a ngam chu a that bik em em chhan a ni.
A chingtute chuan a hmaa Fur Zikhlum chi, Japan Variety, a chi Kg khat
Rs.20,000/-(Cheng sing hnih) vel man an lo chin thin aiin a thlang tawh zawk a
ni. Tunah chuan harsatna chi khat lo/huan neituten an neih, fur laia Zikhlum
chin /thar theih lohna chu tihkian a lo ni tawh dawn a. Huan neitu chhungkaw
tam tak te economic dinhmun chu he thil hmuhchhuah avang hian chawikan a ni
thei dawn a ni.
Kum 2003 khan Mizoram a la chin ngai loh, Vaimim chi tha chi, suraj leh
K-235 variety te chu Aizawl District chhungah tam tham tak chin chhin a ni
bawk a. Heng Vaimim variety pahnihte hi tlangsang deuh. Sea level atanga 1300
mtrs (4200 ft. vel) aia sang tih loh, a hnuai lamah chuan a tha duh hle tih
hmuhchhuah a ni. He Vaimim variety that bikna chu fur lai pawhin a char tha em
em a ni.
Darlawn leh a chhehvel khuaa MIP huap chhungkaw thenkhatte chuan he
Vaimim an chin chhin atanga an tharchhuah (a hring/a kawma ei ral leh an
hralh bak) Vaimim char 92 quintals lai chu PIGFED ah Kg khat Rs.7.50 in an
hralh thei a ni. Pu Suaka, Lungpher pawhin tin 10 hmunah thlai dang a chin
zawm leh hman avangin thlai chin hlawk a tling.
19.RED OIL PALM :
By B.Lalkhuma , AEO, Lunglei
Agriculture Department hmalakna in Pachang lui NWDPRA hnuaiah kum
2000 atangin Red oil palm chin tir a ni a. Department in Nursery bed siamin
uluk takin a kui a, kum 2000 July atanga phunsawn a niin heng mite hian an
phun a :
1. R. Lianbuanga , Hauruang 250 nos
2. Lalrodinga , Hauruang 50 nos
3. Biakliani, Hauruang 50 nos
4. Laltanpuia, Hauruang 50 nos
5. Zohrangi, Hauruang 50 nos
6. ZD. Khawlthangi, Hauruang 50 nos
Total 500 nos
Heng an phun te hi a rah tan tawh a, phun atanga kum 3 ah a rah thei a ni.
A hnah kau tinah a rah hi a awm zel a, a rah pawh a tha viau a ni. Hetiang a nih
avang hian Mizoram Red Oil Palm hi hlawhtling takin a chin theih tih a chiang a.
Heng a chingte pawh hian a zawngchhang tlak hle in an hria a ni.
Heng bakah hian Department Farm Rotlangah te Rangte-ah pawh chin a
ni.
Tih dikna : October-December 2003 Quarter a ‘E’ PAWIMAWH DANG 2.
Pi.Lalparliani chuan Agriculture Secretariat ah Under Secretary hna a rawn
thawk thar ta bawk tih kha Pi Vanlalpawli chuan Agriculture Secretariat
ah Under Secretary hna a rawn thawk thar ta bawk” tih tur a ni a, tihsual
palh ah ngaihdam kan dil e.